De moord op Buondelmonte en de oorlog tussen Welfen en Ghibellijnen
De moord op Buondelmonte en de strijd tussen Welfen en Ghibellijnen in Firenze
De strijd tussen Welfen en Ghibellijnen is volgens de meeste bronnen begonnen als een ruzie tussen keizer Hendrik IV en paus Gregorius VII (Ildebrando van Soana). Keizer en paus betwistten elkaar het recht om bisschoppen te benoemen en het conflict werd dientengevolge de “investituurstrijd” genoemd.
De Welfen (Guelfi) ontleenden hun naam aan Otto de Welf, die zich tegen keizer Frederik II verzet had en die door paus Innocentius III als tegenkeizer erkend was in 1209, terwijl de naam Ghibellijnen (Ghibellini) verwees naar het keizerlijk slot van de Hohenstaufen in Waiblingen. De strijd was in de loop van de tijd geëscaleerd tot een soort van burgeroorlog. Van in het begin van de 13de eeuw stonden in Firenze de Welfen (de door handel rijk geworden burgerij die druk uitoefende via de organisatie van de gilden) en de Ghibellijnen (meestal de oude feodale adel) met getrokken messen tegenover elkaar.
Behalve een onderlinge rivaliteit tussen de verschillende Italiaanse steden (bijv. tussen het Welfische Firenze en het Ghibellijnse Siena) bestonden de tegenstrijdigheden ook binnen de stadsmuren, maar meestal waren de hostiliteiten ook het gevolg van hardnekkige familievetes of uit de hand gelopen burenruzies.
Fig.1 Buondelmonte’s wedding (1859 Edward Burne-Jones, Tate Britain)
Volgens het verhaal van kroniekschrijver Giovanni Villani uit 1348 waren de problemen tussen Welfen en Ghibellijnen in Firenze begonnen in 1216 met de moord op Buondelmonte dei Buondelmonti.
Toen hun kasteel in Montibuoni in 1135 door de Florentijnen verwoest was geworden, waren de broers Uggucione en Rosso dei Buondelmonti uit de Val di Greve naar Firenze gekomen. Uguccione’s achterkleinzoon Buondelmonte was tijdens een banket in 1215 betrokken geraakt in een vechtpartij waarbij hij een mes getrokken had en één van zijn tafelgenoten Oddo Arrighi de’ Fifanti ernstig verwond had. Om de familierelaties, die voordien ook al niet te schitterend waren, terug op het goede spoor te krijgen werd er overeen gekomen om de knappe Buondelmonte te laten trouwen met de (minder knappe) nicht van Oddo uit de familie der Amidei.
Maar Gualdrada Donati (uit een rivaliserende familie) wist Buondelmonte ervan te overtuigen om met haar dochter Beatrice (die verliefd op hem was en ook veel mooier was dan Oddo’s nicht) te trouwen en zich niet te laten vernederen door een gedwongen huwelijk.
Toen er op 10 februari 1216 door de families Buondelmonti en Amidei een verlovingsplechtigheid georganiseerd werd aan de kerk van Santo Stefano passeerde Buondelmonte aan de kerk (zodat iedereen hem gezien had), maar reed hij verder naar het huis van Forese en Gualdrada Donati om er zijn huwelijk met hun dochter voor te bereiden. Edward Burne-Jones heeft enkele studies gemaakt voor een schilderij met het huwelijk van Buondelmonte (zie fig.1).
De Amidei en de Arrighi waren nu vastbesloten om deze belediging in bloed te smoren en op de dag van zijn huwelijk met de dochter van Donati (paaszondag 1215) werd de jonge Buondelmonte door enkele leden van de Arrighi, de Uberti en de Amidei aan de Ponte Vecchio vermoord. Schiatta degli Uberti en Oddo Arrighi trokken Buondelmonte van zijn paard en brachten hem enkele dodelijke messtreken toe (zie fig.2) De trouwstoet van Buondelmonte werd uiteindelijk zijn begrafenisstoet.
Fig.2 De moord op Buondelmonte aan de Ponte Vecchio (Miniatuur uit Villani’s Nuova Cronica, Vaticaanse Bibliotheek)
Ook voor Dante Alighieri (die er naar verwijst in zijn Divina Commedia) betekende de moord op Buondelmonte het begin van de hostiliteiten tussen de Welfen (waartoe de Buondelmonti en de Donati behoorden) en de Gibellijnen (waartoe de Amidei, de Uberti en de Arrighi behoorden). Dante zelf was ca. 1290 getrouwd met Gemma di Manetto Donati, een nicht van de voornoemde Beatrice Donati.
In de mémoires van Marietta de ‘Ricci staat te lezen dat, 14 jaar na de moord, de Buondelmonti en de Uberti eindelijk aanstuurden op een verzoening toen Ranieri dei Buondelmonti zijn dochter uithuwelijkte aan Neri degli Uberti (de broer van Farinata degli Uberti die de Ghibellijnen uit Siena achteraf in 1260 naar de overwinning zou voeren tegen de Welfen uit Firenze in Montaperti).
Wanneer het op een groot feest in Campi di Valdarno echter weer tot een gewelddadig treffen kwam, waarbij Schiatta degli Uberti en Oddo Arrighi (de moordenaars van Buondelmonte) gedood werden en Guido dei Galli zwaar aan de neus en de mond verminkt werd, laaide de vijandschap weer hoog op. Eens te meer had een huwelijk geleid tot een bloedbad.
Neri degli Uberti stuurde zijn vrouw terug naar haar vader met de boodschap dat hij geen nageslacht wenste met de dochter van een verrader. De Buondelmonti lieten het meisje dan trouwen met graaf Pannichino Panniccheschi, die van de zaak helemaal niet op de hoogte was. Maar toen zij bekende dat zij eigenlijk de vrouw van Neri degli Uberti was, gaf Pannichino toe aan haar wens om in het klooster te treden.
Uiteindelijk trokken de Uberti aan het kortste eind toen zij (als Ghibellijnen) verjaagd werden uit Firenze op het einde van de 13de eeuw. Om hun eventuele terugkeer te verhinderen besloot het Welfisch stadsbestuur het nieuwe stadhuis (nu het Palazzo Vecchio) te bouwen op de gronden waar hun huizen ooit gestaan hadden. De Buondelmonti van hun kant konden zich in de 15de en 16de eeuw opwerken tot trouwe bondgenoten van de Medici. Filppo di Lorenzo werd verscheidene malen Gonfaloniere di Giustizia en zijn zoon Benedetto ging in dienst van de Medici-pausen Leo X en Clemens VII en werd senator in 1532 onder hertog Alessandro il Moro.
JVL
The murder of Buondelmonte and the struggle between Guelphs and Ghibellines.
According to most sources the hostilities between Guelphs and Ghibellines started as a quarrel between the emperor Henry IV and pope Gregory VII (Ildebrando of Soana). They disputed each other’s right to appoint bishops and this led to the so called Investiture Controversy. The Guelphs got their name from Otto the Guelph, recognized in 1209 as counter-emperor Otto IV (against Frederick II) by pope Innocent III, while the Ghibellines were named after the castle of the Hohenstaufen in Waiblingen. The dispute escalated to a sort of civil war and some cities were known as strongholds of Guelphs or Ghibellines. From the beginnings of the 13th. century the Guelphs (the wealthy bourgeoisie of traders represented by the guilds) and the Ghibellines (the ancient feudal nobility) were facing each other with drawn daggers.
Apart from a battle between Guelph and Ghibelline Italian cities (such as Florence and Siena) there existed also contradictions within the city walls but usually the hostilities were the result of persistent family feuds or neighbour quarrels.
In his chronicle Giovanni Villani (1348) claimed that the problems between Guelphs and Ghibellines commenced with the murder of Buondelmonte dei Buondelmonti in 1216. When their castle in Montibuoni was demolished by the Florentines in 1135, the brothers Uggocione and Rosso dei Buondelmonti left the Val di Greve and came to Florence. During a banquet in 1215 Uggocione’s great grandson Buondelmonte got involved in a dispute and wounded one of his table companions Oddo Arrighi de’ Fifanti with his dagger.
To reconcile the families, already rivals in the past, a marriage was proposed between handsome Buondelmonte and a less beautiful niece of Oddo, the daughter of Lambertuccio Amidei. But Gualdrada Donati (from a rival family) managed to convince Buondelmonte to marry her own beautiful daughter Beatrice (who had a crush on him) and to give up the forced marriage with a girl from the Amidei. When on the 10th of February 1216 the Buondelmonti and the Amidei organized an engagement feast at the church of Santo Stefano, Buondelmonte, to everyone’s indignation, did not stop at the church but continued his way to the house of Forese and Gualdrada Donati to prepare his marriage with their daughter. Edward Burne-Jones has made some studies for a painting with the marriage of Buondelmonte (see fig.1).
The Amidei and the Arrighi were now determined to smother this insult in blood and on his wedding day (Easter Sunday 1215) with Bice Donati, Buondelmonte was murdered by a few members of the Arrighi, Uberti and Amidei near the Ponte Vecchio. Schiatta degli Uberti and Oddo Arrighi pulled him off his horse and stabbed him to death (see fig.2). In the end Buondelmonte’s wedding party had become his funeral.
Also for Dante Alighieri (who refers to it in his Divina Commedia) the murder of Buondelmonte marked the beginning of the hostilities between the Guelphs (the Buondelmonti and the Donati) and the Gibellines (the Amidei, the Uberti and the Arrighi). Dante himself was married ca. 1290 with Gemma di Manetto Donati, a niece of the aforementioned Beatrice.
In Marietta de’ Ricci Memoirs one can read that 14 years after the murder the Buondelmonti and the Uberti achieved reconciliation when Ranieri dei Buondelmonti gave his daughter in marriage to Neri degli Uberti (a brother of Farinata degli Uberti who led the Ghibellines from Siena afterwards to their victory over the Guelph Florentines at Montaperti in 1260).
But when it came to another bloody encounter during a feast at Campi in Valdarno, Schiatta degli Uberti and Oddo Arrighi (the murderers of Buondelmonte) were killed and Guido dei Galli was severely maimed in the nose and mouth. For the second time a wedding had led to a massacre.
Neri degli Uberti sent his wife back to her father with the message that he did not want any children from the daughter of a traitor. Then the Buondelmonti married her off to count Pannichino Panniccheschi, who was not aware of the situation. But when the girl confessed to Pannichino that she was the wife of Neri degli Uberti, he granted her wish to enter a monastery.
Finally the Uberti fell short when they were (as Ghibellines) expulsed from Florence at the end of the 13th century. To prevent an eventual return the Guelph city council decided to build the new city hall (now the Palazzo Vecchio) on the land were the demolished houses of the Uberti had ever stood.
The Buondelmonti on the other hand could work themselves up to reliable allies of the Medici in the 15th and 16th century. Filppo di Lorenzo became Gonfaloniere di Giustizia several times and his son Benedetto entered the service of the Medici popes Leo X and Clement VII and became a senator in 1532 under Duke Alessandro il Moro.
Literatuur:
Aldemollo, A. Marietta de’ Ricci ovvero Firenze al tempo dell’assedio.
Editie Firenze 1840, vol.1.
Faini, E. Il convito del 1216. La vendetta all'origine del fazionalismo fiorentino,
in: Annali di Storia di Firenze, Firenze, Università degli studi di Firenze, 2006.
Gordon, N.P. The murder of Buondelmonte, in: Renaissance Studies vol 20 /4, 2006, p.459.
Schevill, F. Medieval and Renaissance Floerence. New York, 1965.
Van Laerhoven, J. De Medici & hun relaties met andere Florentijnse families, dl.1&2.
Herk-de-Stad, 2015.
Florentijnse wandelingen, Dl.1 (Dante). Kermt, 2020³
zie art. Burgeroorlog in Pistoia.
zie art. Zwarte en Witte Welfen.