De politieke boodschap van Michelangelo’s beeld van Brutus

Het marmeren borstbeeld dat Michelangelo Buonarroti (1475-1534) maakte van Brutus rond 1539/40 en dat bewaard wordt in het Florentijnse Bargello-museum is één van de weinige niet-religieuze werken van de kunstenaar (zie fig.1). De buste van de moordenaar van Julius Caesar heeft Michelangelo gemaakt in opdracht van kardinaal Niccolò Ridolfi (1501-1550) wiens grootvader in 1497 tijdens het bewind van Savonarola onthoofd werd. Hij was dus aanvankelijk een Medici-aanhanger en zijn broer Giambattista Ridolfi was gonfaloniere op het moment van de terugkeer van de Medici in september 1512. Het was Ridolfi’s medewerker Donato Gianotti die de kardinaal in contact gebracht had met de kunstenaar. De betrokkenen waren alle 3 omwille van hun republikeinse sympathieën vanuit Firenze naar Rome uitgeweken. Gianotti (1492-1573) had een leidende rol gespeeld in de 2de Florentijnse republiek van 1527-30 en Ridolfi (die nochtans een kleinzoon was van Lorenzo il Magnifico) en Michelangelo voelden zich niet meer op hun gemak in Firenze na de machtsovername (1532) van hertog Alessandro de’ Medici en waren in de loop van de jaren 30 definitief naar de eeuwige stad getrokken.
Michelangelo zou met het sculpteren van het beeld van de “redder van de Romeinse republiek” uiting gegeven hebben aan zijn (en Ridolfi’s) afkeer van de tirannie van Alessandro il Moro en de hoop op een terugkeer van het republikeinse regime in hun vaderstad. In januari 1537 was de hertog vermoord geworden door zijn neef Lorenzino de’ Medici en was het bewind overgenomen door Cosimo de’ Medici die al even ongeliefd was bij de kardinaal en zijn republikeinse medestanders.
Vasari schrijft dat Michelangelo het beeld pas in 1555 zou gemaakt hebben, nadat Lorenzino (ook Lorenzaccio genoemd) op zijn beurt vermoord was door huurmoordenaars van Cosimo in 1548. Dat zou dan de theorie moeten bevestigen dat Brutus eigenlijk de gelaatstrekken zou vertonen van Lorenzino en dus een soort van hommage is aan de” nieuwe Brutus”. Een aantal kunstcritici willen dat aantonen door te wijzen op de gelijkenis die er volgens hen bestaat met zijn afbeelding op medailles die in Venetië (waar hij naar toe gevlucht was) geslagen werden. Op de medaille van Giovanni da Cavino (National Museum of Art Washington) uit 1537 of kort erna wordt Lorenzino afgebeeld naar het voorbeeld van een oude munt van Brutus. Op de achterzijde staat tussen 2 dolken een vrijheidsmuts en de datum die overeenkomt met de dag van de moord op Alessandro, 6 januari 1537. (zie fig.2).

Het is natuurlijk ook best mogelijk dat Michelangelo reeds in 1539/40 een eresaluut aan Lorenzino heeft willen brengen, maar misschien is dat allemaal wat ver gezocht en heeft hij gewoon een beeld gemaakt van de Romeinse “held” Brutus, waarvan hij het portret dan op munten zou gezien hebben. Vasari schreef dat Michelangelo de afbeelding op een Romeinse camee zou gezien hebben en in latere tijden dacht men dat hij het borstbeeld van keizer Caracalla als voorbeeld zou genomen hebben (waarschijnlijk omwille van de draaiing van het hoofd). Charles de Tolnay beweerde in 1935 dat de fibula (de speld) op de schouder van Brutus een voorstudie is van het beeld zelf en gebaseerd zou zijn op een munt.

De buste van Brutus, die kracht, zelfbewustheid en moraliteit uitstraalt vertoont geen details en kan als een voorbeeld van zijn non-fini-techniek beschouwd worden, waarbij Michelangelo enkel oog had voor de essentie van het beeld. Sommige critici noemen het beeld daardoor onafgewerkt en dat was ook de mening van de Medici, maar zij gaven er een politiek tintje aan.
Toen het beeld in de collectie van groothertog Francesco I terecht kwam (op het einde van de jaren 70 van de 16de eeuw) werd er op de sokkel van de buste een plaatje bevestigd waarop (in het Latijn) te lezen staat dat “terwijl de kunstenaar bezig was met het beeld van Brutus uit het marmer te kappen, hij moest denken aan de misdaad en er mee stopte”.
Men was zich dus duidelijk bewust van de boodschap die Michelangelo toen had willen brengen, maar door te stellen dat hij zich uiteindelijk niet kon verzoenen met de politieke moord die Brutus begaan had, werd zijn anti-Medici-houding uit die periode weggepoetst en elke eventuele link met Alessandro en Lorenzino verzwegen. De Medici wensten immers de kunstenaar, die al die mooie dingen voor hen gemaakt had, niet te moeten beschouwen als een tegenstander van hun regime. Cosimo I heeft trouwens verscheidene keren gevraagd aan Michelangelo om terug te keren naar Firenze, maar daar is de kunstenaar nooit op ingegaan. Pas in 1564 werd zijn lichaam vanuit Rome naar Firenze overgebracht en bijgezet in de basiliek van Santa Croce.

JVL

Michelangelo’s statue of Brutus and its political statement

The marble bust that Michelangelo Buonarroti (1475-1534) made of Brutus around 1539/40 and on display in the Florentine Bargello Museum is one of the artist's few non-religious works. (see fig.1). The bust of Julius Caesar's assassin was made by Michelangelo at the behest of Cardinal Niccolò Ridolfi (1501-1550) whose grandfather was beheaded in 1497 during the rule of Savonarola. He was initially a Medici supporter and his brother Giambattista Ridolfi was gonfaloniere at the time of the Medici return in September 1512. It was Ridolfi's collaborator Donato Gianotti who put the cardinal in touch with the artist. Gianotti, Ridolfi and Michelangelo had fled from Florence to Rome because of their republican sympathies. Gianotti (1492-1573) had played a leading role in the 2nd Florentine republic of 1527-30 and Ridolfi (who was a grandson of Lorenzo il Magnifico) and Michelangelo had moved to the eternal city when Duke Alessandro de' Medici il Moro came to power. They did not feel comfortable in their home town anymore.
By sculpting the image of the "savior of the Roman republic" Michelangelo is said to have expressed his (and Ridolfi's) aversion to the tyranny of Duke Alessandro and the hope of a return of the republican regime in Florence. In January 1537, the Duke was assassinated by his cousin Lorenzino de' Medici and succeeded by Cosimo de' Medici, equally unloved by the cardinal and his republican supporters.
Vasari writes that Michelangelo would not have made the statue until 1555, after Lorenzino (also known as Lorenzaccio) was murdered by Cosimo’s assassins in 1548. That should then confirm the theory that Brutus would actually show the facial features of Lorenzino and therefore the bust can be a kind of homage to the " new Brutus". A number of art critics wants to demonstrate this by pointing out the similarity between the statue and the Lorenzino medals made in Venice. On the medal of Giovanni da Cavino (National Museum of Art Washington) from 1537 or shortly after, Lorenzino resembles an ancient coin of Brutus. On the back of the medal one can see a cap of freedom between two daggers and the date corresponding to the day of Alessandro's murder, January 6, 1537 (see fig.2).
It is also possible that already in 1539/40 Michelangelo wanted to bring Lorenzino an honorary salute, but perhaps he just wanted to create an image of the Roman hero Brutus, whose portrait he had seen on old coins. Vasari wrote that Michelangelo had seen the image on a Roman cameo and in later times it was thought that he would have taken the bust of Emperor Caracalla as an example (probably because of the twisting of the head). Charles de Tolnay claimed in 1935 that the fibula (the pin) on Brutus' shoulder is a preliminary study of the image itself and based on a coin.
The bust of Brutus, which exudes strength, self-awareness and morality, shows no details and can be seen as an example of Michelangelo’s non-fini technique, when only representing the essence of the image is important. Some critics call the statue unfinished and that was also the opinion of the Medici, but they gave it a political touch.
When the statue became part of the collection of Grand Duke Francesco I (at the end of the 1570s) an inscription was attached to the pedestal of the bust which read (in Latin) that "while the sculptor carves the image of Brutus out of the marble, the crime enters his mind and he abstains".
It is clear that one was aware of the message Michelangelo had wanted to convey at the time, but by stating that he could not ultimately reconcile himself with the political murder that Brutus had committed, his anti-Medici attitude from that period was brushed off and any possible link with Alessandro and Lorenzino was concealed. After all, the Medici did not wish to consider the artist who had made all these beautiful things for them as an opponent of their regime. Cosimo I has asked Michelangelo several times to return to Florence, but the artist never came. It was not until 1564 that his body was transferred from Rome to Florence and interred in the Basilica of Santa Croce.

Literatuur:

Condivi, A.                The life of Michelangelo. Pennsylvania, 1999.
Dall’ Aglio, S.            L’assassino del Duca: Esilio e morte di Lorenzino de’ Medici Firenze, 2011.
De Tolnay, C.            Michelangelo's Bust of Brutus,.
In: The Burlington Magazine for Connoisseurs 67 (338), July 1935
Keizer, J.P.                Origins, Recovery: Michelangelo and the politics of Art.   Leiden, 2008.
Pio, R.C.                    Les Chefs-d’œuvre du Bargello. Firenze, 1998
Van Laerhoven, J.    Leonardo & Michelangelo a Firenze. Kermt, 2017.
Vasari, G.                   The lives of the artists (editie 1568). Aylesbury, 1991.