De vuurproef van Savonarola

De vuurproef van Savonarola

Toen het succes van de dominicaner boeteprediker Girolamo Savonarola in de lente van 1498 begon af te nemen, omdat zijn conflict (en dat van Firenze) met paus Alexander VI dreigde uit de hand te lopen (o.a. wegens economische sancties) besloten zijn tegenstanders hem letterlijk het vuur aan de schenen te leggen. Nadat hij niet meer het volste vertrouwen genoot van het politieke bestuur gingen de franciscanen, die geen al te beste vrienden waren van de dominicanen, hem uitdagen tot een vuurproef. Voor de franciscanen was dat een beproefde methode (men denke aan de vuurproef van Sint-Franciscus bij de sultan) om hun gelijk te krijgen. Wie ongeschonden uit het vuur kwam had het bij het rechte eind en wie verbrand werd of de proef niet durfde te ondergaan had ongelijk. Om te bewijzen dat alle voorspellingen en uitspraken van Savonarola, die hem zogezegd door God waren ingegeven, ook strookten met de waarheid, werd hij door de franciscaan Francesco da Puglia aangespoord om de vuurproef te ondergaan. Savonarola  nam de uitdaging in eerste instantie niet aan terwijl hij nochtans ooit voorspeld had dat hij ongedeerd uit het vuur zou treden, maar het stadsbestuur (onder leiding van banierdrager Piero Popoleschi, een hevige tegenstander van de frate) vond het geen slecht idee en op 7 april 1498 werden er 2 grote brandstapels opgericht vóór de Loggia dei Lanzi, één voor de franciscanen en één voor de dominicanen.

Het hele spektakel, waar gans Firenze zich op verheugde, was in feite een terugkeer naar het middeleeuwse godsoordeel maar dat stoorde blijkbaar niemand en voor vele Florentijnen die hun twijfels hadden in verband met de oprechtheid van de frate kon de vuurproef een oplossing brengen.
Er werd een soort staketsel gemaakt van in pek gedrenkt en brandend hout waar de 2 antagonisten moesten doorlopen: Aangezien Savonarola zich liet vervangen door zijn medebroeder Domenico Buonvicini (wat hem niet in dank werd afgenomen door zijn aanhangers) deed Francesco da Puglia hetzelfde en liet zich vervangen door Giuliano Rondinelli.

De terechtstelling van Savonarola (Anoniem, San Marco)

Toen de franciscanen reeds ter plekke waren kwamen de dominicanen uit San Marco in een grote lange stoet naar de Piazza della Signoria. Broeder Domenico droeg een groot kruis en als allerlaatste verscheen fra Savonarola, deels toegejuicht en deels uitgejouwd door de omstaanders. De toegestroomde massa die hoopte op een spectaculaire show werd echter zwaar ontgoocheld: na lang talmen en het zoeken naar uitvluchten (zoals het kiezen van de juiste kledij en het wel of niet meedragen van een crucifix en een hostie) brak er plots een hevige regenbui los en de doorweekte toeschouwers kregen nadien te horen dat wegens het invallen van de duisternis de vuurproef werd uitgesteld.

De woedende massa keerde zich nu tegen Savonarola en zijn dominicanen en  bestormde het klooster van San Marco, waar zij zich verschanst hadden. Na een 7 uur durend gevecht tussen voor-en tegenstanders gaf de frate zich over aan de gerechtsdienaars van de Signoria die hem in de nacht van 7 op 8 april kwamen arresteren. Savonarola en Domenico werden na een vernederende tocht door de stad opgesloten in de toren van het Palazzo Vecchio.  

 Na 3 processen, die gepaard gingen met ondervragingen en folteringen, werden fra Girolamo, fra Domenico en fra Silvestro Maruffi, zijn andere (labiele) trouwe metgezel, op 23 mei 1498 terechtgesteld op de piazza. Wegens ketterij werden ze tot de brandstapel veroordeeld, maar (gelukkig voor hen) eerst gewurgd.  Vanuit het Palazzo Vecchio (zie het anonieme schilderij in het klooster van San Marco) moesten zij via een houten staketsel (waar nagels uitstaken) op hun blote voeten en schaars gekleed naar de brandstapel lopen. Dan werden ze gewurgd en het dode lichaam van Savonarola werd zwaar gemutileerd (zijn hart en lever werden er uit gehaald) vooraleer het aan de vlammen werd prijs gegeven.

De voorzitter van de Signoria in mei 1498 was gonfaloniere Vieri di Cambio de’ Medici uit de tak van de Popolani, die niet verjaagd was in november 1494. De ondertekenaar van het doodvonnis was Marcello di Virgilio Adriani, Florentijns kanselier en professor aan de universiteit. Toen Adriani kanselier werd, promoveerde zijn “assistent” Niccolò Machiavelli tot secretaris van de 2de kanselarij. Dat heeft dan aanleiding gegeven tot de bewering dat Machiavelli die promotie te danken had aan zijn opdracht om Savonarola in het oog te houden om hem uiteindelijk mee ten val te kunnen brengen (1).

De Florentijnen hadden dan toch hun spektakel gekregen en de overblijfselen van de 3 verbrande broeders werden in  de Arno gesmeten. Op de plaats waar de brandstapel stond is in 1898 een bronzen schijf geplaatst waar op te lezen staat dat zij per iniqua sentenza (“wegens een onrechtvaardig vonnis”) gewurgd en verbrand werden. Op 23 mei worden er op deze plaats nog geregeld bloemen neergelegd want de frate heeft nog altijd zijn voorstanders (maar ook zijn tegenstanders).
Men kan voor of tegen Fra Girolamo zijn, maar een dergelijk wreedaardig einde heeft hij wellicht toch niet verdiend.

(1) In zijn Eerste Decennale (1506) geeft Machiavelli in poëtische vorm commentaar op Savonarola en verwijst hij naar zijn terechtstelling:
“…Ik heb het over Savonarola, die grote man met goddelijk gezag, die jullie met zijn preken boeide, maar velen zagen stap voor stap het vaderland ten onder gaan door de preken van deze man. Eenheid kon alleen weer komen als zijn goddelijk licht ofwel zou groeien of werd gedoofd door een groter vuur….”

JVL

Savonarola’s trial by fire

When the success of the Dominican preacher Girolamo Savonarola began to diminish in the spring of 1498, because his conflict (and that of Firenze) with Pope Alexander VI threatened to get out of hand (due to economic sanctions) his opponents decided to get rid of him and he came (literally) under fire. Savonarola was losing the political support and the Franciscans, who were not the best friends of the Dominicans, challenged him to a fire test. For the Franciscans, a fire test was a successful method (remember Saint Francis' fire test at the sultan) to prove them right. The one who came out of the fire without burns was proven right and the one who was burned or refused to go into the fire was proven wrong.
Savonarola had made a lot of predictions and statements (allegedly inspired by God), and the Franciscan Francesco da Puglia urged him to undergo the fire test in order to prove that all his sayings were truthful. At first Savonarola  did not accept the challenge although he had predicted that he would come out of the fire unharmed but the Signoria (led by standard bearer Piero Popoleschi, a fierce opponent of the frate) didn't think it was a bad idea and on April 7, 1498 two large stakes were set up before the Loggia dei Lanzi, one for the Franciscans and one for the Dominicans.

The whole spectacle, which all of Florence was looking forward to, was in fact a return to the jurisdiction of the Middle Ages, but apparently no one bothered and for many Florentines who had their doubts about the sincerity of the frate a fire test could bring the solution. The 2 antagonists had to walk through a passage made of in tar soaked and burning wood. Since Savonarola was replaced by his fellow brother Domenico Buonvicini (which his followers could not appreciate) Francesco da Puglia did the same and was replaced by Giuliano Rondinelli.
When the Franciscans were already on the scene, the Dominicans from San Marco came to Piazza della Signoria in a long procession. Brother Domenico carried a large cross and the very last appeared fra Savonarola, partly applauded and partly booed by the spectators.

The mass that hoped for a spectacular show was heavily disillusioned: after long dawdling and the search for excuses (such as choosing the right clothes and whether or not carrying a crucifix and the holy sacrament) suddenly a heavy rain storm broke loose and the soaked spectators were subsequently told that the fire test was postponed because of the falling darkness. The angry mob now turned against Savonarola and his Dominicans and stormed the monastery of San Marco, where the monks had entrenched themselves. After a 7-hour battle between defenders and attackers, the frate  surrendered to the city guards who came to arrest him during the following night.
Savonarola and Domenico were locked up in the tower of the Palazzo Vecchio after a humiliating tour through the streets of the city. After 3 trials, interrogations and torture, fra Girolamo, fra Domenico and fra Silvestro Maruffi, his other (simple-minded) faithful companion, were executed in the piazza on May 23, 1498. Because of heresy they were condemned to the stake, but (fortunately for them) strangled first.  From the Palazzo Vecchio (see the anonymous painting in San Marco) they had to walk to the stake on a wooden platform (where nails were sticking out) barefoot and scarcely dressed. Then they were strangled and Savonarola's dead body was heavily mutilated (his heart and liver were cut out) before it was given to the flames.

Gonfaloniere (president of the  Signoria) in May 1498 was Vieri di Cambio de' Medici from the branch of the Popolani, that had not been expelled in November 1494. The signatory to the death sentence was Marcello di Virgilio Adriani, chancellor and professor at the Florentine university. When he became chancellor, his “assistant” Niccolò Machiavelli was promoted to secretary of the 2nd  chancellery. It was said that his promotion had everything to do with his task to spy on the frate and to bring him down in the end (2).

The Florentines had enjoyed the spectacle and the remains of the 3 burned friars were thrown  into the Arno. At the same spot where the stake used to be, one can read on a bronze plaque that they were hanged and burned per iniqua sentenza  ("because of an unjust verdict"). On May 23 flowers are laid here regularly because the frate has still his supporters (but also his opponents).
One can be in favor or against Fra Girolamo but perhaps he did not deserve such a cruel end.

(2) In his First Decennale  (1506), Machiavelli comments on Savonarola in poetic form and refers to his execution:
“... I am talking about Savonarola, that great man with divine authority, who captivated you with his sermons, but many saw the fatherland go down step by step through this man's sermons. Unity could only come again if his divine light would either grow or be extinguished by a greater fire....”

Literatuur:

Benner, E.                   Als een vos. Machiavelli’s levenslange zoektocht naar vrijheid.
Amsterdam,  2018.
De Pazzis, H & M.      Savonarole. Parijs, 1998.
Kahn, V.                      The future of illusion.   Chicago, 2014.
Marietti, M.                 Savonarole. Parijs, 1997.
Van Laerhoven, J.        Firenze, de Medici en de Borgia (1455-513).  Kermt, 2018.
Piero de’ Medici “de onfortuinlijke” (1472-1503).  Kermt, 2019.
zie art. De opkomst en de val van Savonarola.
zie art. Savonarola: bedrieger, tiran, hervormer, martelaar of heilige?
Vannucci, M.               Girolamo Savonarola: frate e capopopolo.   Rome, 1997.
Van Paassen, P.            A Crown of Fire: the Life and Times of Girolamo Savonarola. 2016.
Weinstein, D.               Savonarola: the rise and fall of a renaissance prophet. Orwigsburg, 2011.