De zwarte haan en de Chianti wijn

Fig.1 Het embleem van de Lega del Chianti

Iedereen die van chianti wijn houdt heeft ongetwijfeld al het etiket met de zwarte haan (il gallo nero) op een fles gezien. De zwarte haan staat garant voor kwaliteitswijnen die in de streek van de chianti classico geproduceerd worden en werd al in 1384 gebruikt als embleem voor de Lega del Chianti die is blijven bestaan tot in 1774 (zie fig.1). Dit was een politiek-militair verbond van de stadjes die in de streek van de chianti hun bestaan en hun wijnen wilden beschermen.
De huidige chianti streek strekt zich uit tussen Firenze en Siena en concentreert zich rond 8 stadjes: San Casciano, Tavarnelle, Barberino Val d’Elsa en Greve (in de provincie Firenze) en Castellina, Radda, Gaiole en Castelnuovo Berardenga (in de provincie Siena).
Reeds in 1716 had groothertog Cosimo III de’ Medici een gebied dat begrensd werd door de stadjes Castellina, Gaiole, Radda en Greve als dusdanig afgebakend (zie fig.2).
In 1876 had baron Bettino Ricasoli een patent genomen op de ideale samenstelling voor de chianti wijn (zie art Bettino Ricasoli).

De faam van deze wijn heeft er toe geleid men dat in de 19de eeuw de rode wijnen van de overige Toscaanse heuvels, van de Mugello tot de streek bezuiden Siena en van Arezzo tot in de buurt van Pisa ook chianti ging noemen. Om verder naammisbruik tegen te gaan sloten de wijnboeren van het oorspronkelijk gebied in 1904 een genootschap en gaven hun wijn de naam van Chianti Classico mee. De meeste producenten hebben in 1924 een consortium gevormd dat de flessen voorziet met het etiket van de Gallo Nero Slechts enkele huizen (o.a. Ricasoli, Antinori en Ruffino) zijn niet toegetreden en hebben voor een eigen embleem gekozen, zoals bijvoorbeeld de Chianti Putto (met het witte engeltje).

Het kiezen van een zwarte haan als symbool voor hun wijn heeft te maken met een legende uit de middeleeuwen. Na de zoveelste oorlog tussen Firenze en Siena om controle te krijgen over het chianti gebied werd er besloten om de zaak op een simpele manier op te lossen. Twee ruiters zouden bij het ochtendgloren en het kraaien van een haan op hetzelfde moment (dat was althans de bedoeling) vanuit de 2 steden (die op ca. 70 km van elkaar liggen) vertrekken en zover mogelijk trachten te geraken om de grenslijn vast te leggen bij het punt waar ze elkaar zouden ontmoeten.

Fig. 3 Il Gallo Nero (Piazza della Resistenza, Greve)

De Sienezen kozen voor een witte haan, die enkele dagen van tevoren in de watten gelegd werd en lekker eten kreeg, terwijl de Florentijnen kozen voor een zwarte haan die in een nauwe kooi werd opgesloten en geen eten kreeg. Toen dan de dag van de waarheid was aangebroken werd in Firenze de zwarte haan losgelaten en nog vóór zonsopgang begon die al te kraaien (blij dat hij eindelijk uit zijn kooi mocht) terwijl de witte haan van Siena nog rustig aan het slapen was. De Florentijnse ruiter kon dus veel vroeger vertrekken dan zijn opponent uit Siena, zodat de 2 elkaar tegenkwamen in de buurt van Castellina, op nauwelijks 15 km van Siena. Het resultaat was dat bijna het hele chianti gebied binnen de Florentijnse grenzen lag. De Sienezen spraken uiteraard van bedrog en de Florentijnen van een slimme zet.

Men kan zich natuurlijk de nodige bedenkingen maken bij deze legende, maar voor de Florentijnen was het een afdoend bewijs voor het feit dat de chianti streek deel uitmaakte van hun territorium. Wie de 2 hanen achteraf gebraden heeft en opgegeten met een glaasje wijn is niet geweten.
In het centrum van Greve heeft Bino Binni in 1997 een bronzen standbeeld van de zwarte haan gemaakt dat symbool staat voor de ganse regio (zie fig.3).

JVL

The black rooster and the Chianti wine

Anyone who loves chianti wine has undoubtedly already seen the label with the black rooster (il gallo nero) on a bottle. The black rooster guarantees quality wines produced in the chianti classico region and was already used in 1384 as an emblem for the Lega del Chianti which continued to exist until 1774 (see fig.1). This was a political-military alliance of the towns that wanted to protect their existence and their wines in the Chianti region.
The current Chianti region stretches between Florence and Siena and is concentrated around 8 towns: San Casciano, Tavarnelle, Barberino Val d'Elsa and Greve (in the province of Firenze) and Castellina, Radda, Gaiole and Castelnuovo Berardenga (in the province of Siena).
As early as 1716, Grand Duke Cosimo III de' Medici had demarcated an area bounded by the towns of Castellina, Gaiole, Radda and Greve as such (see fig.2).
In 1876 Baron Bettino Ricasoli had patented the ideal composition of the chianti wine (see art Bettino Ricasoli).

The fame of this wine has led to the fact that in the 19th century the red wines of the other Tuscan hills, from the Mugello to the region south of Siena and from Arezzo to near Pisa, also started to be called Chianti. To prevent further name abuse, the winegrowers of the original area formed a society in 1904 and gave their wine the name of Chianti Classico. Most producers formed a consortium in 1924 that provides the bottles with the label of the Gallo Nero. Only a few houses (including Ricasoli, Antinori and Ruffino) have not joined this consortium and have chosen their own emblem, such as the Chianti Putto (with the white little angel).

Choosing a black rooster as a symbol for their wine has to do with a medieval legend. After the umpteenth war between Florence and Siena to gain control of the chianti area, it was decided to solve the matter in a simple way. Two horsemen would leave at dawn by the crowing of a rooster at the same time (at least that was the intention) from the 2 cities (which are about 70 km from each other) and try to get as far as possible to establish the boundary line at the point where they would meet.
The Sienese opted for a white rooster, which was pampered a few days in advance and given good food, while the Florentines opted for a black rooster that was locked in a tight cage and received no food. When the day of truth had arrived, the black rooster was released in Florence and even before sunrise it started crowing (glad that he was finally allowed out of his cage) while the white rooster of Siena was still sleeping peacefully. The Florentine rider could therefore start much earlier than his opponent from Siena, so that the 2 met near Castellina, barely 15 km from Siena. The result was that almost the entire Chianti area was within the Florentine borders. The Sienese, of course, spoke of deceit and the Florentines of a smart move.

One can of course have some reservations about this legend, but for the Florentines it was conclusive proof that the Chianti region was part of their territory. Who roasted the 2 roosters afterwards and ate them with a glass of wine is not known. In the center of Greve, Bino Binni made a bronze statue of the black rooster in 1997 as a symbol for the entire region (see fig.3)

Literatuur:

De Geschiedenis van de Zwarte Haan, La storia del Gallo Nero, il simbolo del Consorzio del Chianti Classico (principecorsini.com)
De Lega van de Chianti, La Storia | Lega del Chianti
De Legende van de Zwarte Haan, La leggenda del Gallo Nero, il simbolo del Chianti Classico (montefioralle.wine)
Van Laerhoven, J. zie art. Baron Bettino Ricasoli, eerste minister, wijnboer en spook.