Filippo Lippi's Annunciatie en 7 Heiligen

Filippo Lippi’s Annunciatie en 7 Heiligen

In de National Gallery van Londen zijn 2 lunetvormige schilderijen (tempera op hout) bewaard van Filippo Lippi, één van de grootmeesters van de renaissance, die toebehoorden aan de familie de’ Medici en gedateerd worden tussen 1449 en 1459. Zij zijn rond het midden van de 19de eeuw in dit museum terecht gekomen en afkomstig uit het Palazzo Medici-Riccardi in Firenze.

De vorm van de panelen doet vermoeden dat zij behoorden tot het meubilair van het palazzo, hetzij als beddenhoofd hetzij als een versiering boven een kast of een deur. Men veronderstelt dat de 2 werken in de slaapkamers van de opdrachtgevers hingen: de 7 Heiligen in de kamer van de heer des huizes en de Annunciatie in de kamer van zijn echtgenote. Er wordt getwijfeld of het Pierfrancesco de’ Medici il Vecchio of zijn neef Piero di Cosimo il Gottoso geweest is die de opdracht aan Lippi gegeven heeft, maar de aanwezigheid van het embleem met de 3 pluimen en de diamanten ring op de console onder de bloempot in het midden van de Annunciatie, wijst in de richting van Piero (zie fig.1).

Fig. 1 Annunciatie (F. Lippi, National Gallery Londen)

Het gezin van Pierfrancesco woonde in het casa vecchia (het oude huis) van de Via Larga en Piero woonde met zijn gezin in het nieuwe aanpalende palazzo (het Palazzo Medici-Riccardi) dat zijn vader Cosimo in 1444 had laten bouwen. Het thema van de Annunciatie is op een klassieke, sobere manier in beeld gebracht. Lippi, die de favoriete schilder van Cosimo en Piero was, heeft de compositie van de scène aangepast aan de lunetvorm.

Het andere paneel met De 7 heiligen verwijst naar 7 patroonheiligen van de Medici-familie. In het midden zit Johannes de Doper: hij was de beschermheilige van Firenze en ook de patroon van Giovanni di Bicci de’ Medici. Naast hem zitten  Cosmas en Damiaan, de patroonheiligen van de dokters en ook van de familie de’ Medici (zie fig.2)..
De Heiligen Cosmas en Damiaan waren bekend sedert een legende uit de 13de eeuw, de Legenda Aurea van Jacopo da Varezze. Zij waren vroegchristelijke martelaren uit de 3de eeuw, die aan ziekenverzorging deden, en die o.a voor mirakels gezorgd hadden in verband met jichtkwalen (nota bene de erfelijke ziekte van de Medici). Zij zijn herkenbaar aan hun specifieke rode kledij en verschijnen geregeld op schilderijen die door Cosimo besteld werden. Hoewel Cosimo geboren was op 11 april 1389 is hij in de loop der jaren zijn verjaardag gaan vieren op 27 september, de feestdag van Cosmas en Damiaan. Aangezien dat tweelingen waren, gaat men er van uit dat Cosimo nog een tweelingbroertje had, dat de naam Damiano droeg, maar dat vrij vlug na de geboorte is overleden. Op het schilderij zijn Damiano’s ogen reeds ten hemel gericht.

Fig. 2 De 7 Heiligen: van links naar rechts: Franciscus, Laurens, Damiaan, Johannes de Doper, Cosmas, Antonius Abt of Johannes de Evangelist, en Petrus de Martelaar

Cosimo’s andere broer, Lorenzo il Vecchio, wordt verpersoonlijkt door de Heilige Laurens (met zijn rooster) die naast Damiano zit.  Naast hem, uiterst links op het paneel, zit Franciscus van Assisi, de patroon van Lorenzo’s zoon Pierfrancesco. Maar het kan eventueel ook een verwijzing zijn naar Francesco, de vóór 1440 overleden (oudere of jongere?) broer van Pierfrancesco.

Aan de rechterzijde van het schilderij (naast Cosimo) zit, ofwel Antonius Abt, ofwel Johannes de Evangelist.
Antonius Abt zou een verwijzing kunnen zijn naar een andere broer van Cosimo en Lorenzo die in 1398 (?) overleden is en die de naam Antonio gekregen had. De dode tak (boom) achter hem zou naar zijn vroege dood verwijzen, maar over zijn bestaan bestaat de nodige twijfel.
Indien Johannes de Evangelist wordt afgebeeld hebben we hier te maken met de patroonheilige van Giovanni, de jongste zoon van Cosimo. Naast hem, uiterst rechts, heeft Petrus de Martelaar post gevat (herkenbaar aan de bijl in zijn hoofd) die dan de onomastische voorstelling van Piero il Gottoso  moet zijn. Het lijkt logisch dat aan de kant van Cosimo (de rechterkant van het paneel) de patroonheiligen van diens 2 zonen Giovanni en Piero hebben plaats genomen.

Volgens sommige bronnen werd het werk gemaakt ter gelegenheid van de geboorte van Piero’s oudste zoon, Lorenzo (il Magnifico) in 1449, zodat de Heilige Laurens ook naar hem kan verwijzen.
Van Sint-Franciscus van Assisi wordt eveneens gezegd dat hij zou verwijzen naar Francesco di Bicci, de in 1402 overleden broer van Giovanni di Bicci, maar dan is de chronologie verstoord. Men kan eerder verwachten dat aan de kant van Lorenzo il Vecchio ook de patroonheilige van diens zonen Francesco of Pierfrancesco zijn opwachting maakt.
Met de 7 Heiligen zou Fra Filippo Lippi in ieder geval 3 mannelijke generaties Medici hebben afgebeeld, die elk hun eigen patroonheilige hadden en hier op één schilderij verenigd zijn.

 JVL

Stamboom van de Medici van Cafaggiolo

  Averardo Bicci (+1363
_________________|_______________________
|                                                                              |
 Giovanni di Bicci (1360-1429)                                   Francesco (+1402)
___________________|_______________________________
|                          |                                 |                                |
 Cosimo (1389-1464)      Damiano (+1389)     Antonio (+1398)         Lorenzo il Vecchio(1395-1440)
_______|__________                                                      ___ ______|_______________
   |                                 |                                                        |                                               |
Giovanni (1421-63)     Piero il Gottoso (1416-69)     Francesco (+ vóór 1440)        Pierfrancesco (1430-76)
_______|____________
|                                     |
Lorenzo (1449-92)          Giuliano (1453-78)

Filippo Lippi's Annunciation and 7 Saints 

In the National Gallery of London are kept two lunette-shaped paintings (tempera on wood) by Filippo Lippi,  one of the great masters of the Renaissance, once owned by the family de' Medici. They came from the Palazzo Medici-Riccardi in Florence, were painted between 1449 and 1459 and ended up in this museum around the middle of the 19th century.

The shape of the panels suggests that they were part of the furniture of the palazzo, either as a bed head or as an ornament above a cupboard or a door. It is assumed that the two works hung in the bedrooms of the principals: the 7 Saints in the room of the lord of the house and the Annunciation in his wife's room. There are doubts as to whether it was Pierfrancesco de' Medici il Vecchio or his cousin Piero di Cosimo il Gottoso who gave the assignment to Lippi, but the presence of the emblem with the 3 plumes and the diamond ring on the console under the flower pot in the middle of the Annunciation, points in the direction of Piero (see fig.1).. 

Pierfrancesco's family lived in the Casa Vecchia  (the old house) of Via Larga and Piero lived with his family in the new adjoining palazzo, (Palazzo Medici-Riccardi) which his father Cosimo had built in 1444. Lippi, who was the favorite painter of Cosimo and Piero, adapted the composition of the scene to the lunette-shape and painted the Annunciation in a classical, sober way.

The other panel with the 7 Saints refers to 7 patron saints of the Medici family (see fig.2). In the middle sits John the Baptist: he was the patron saint of Florence and also the patron of Giovanni di Bicci de' Medici. Next to him are Cosmas and Damian, the patron saints of the doctors and also of the family de' Medici. They were physicians and early Christian martyrs from the 3rd century and known since a legend of the 13th  century, the Legenda Aurea by Jacopo da Varezze. Cosmas and Damian were known for their miracles associated with gout (accidentally the hereditary disease of the Medici…?).
They also appear on other paintings ordered by Cosimo and are easily recognizable by their red  robes. Although Cosimo was born on April 11, 1389, he celebrated his birthday over the years on September 27, the holiday of Cosmas and Damian. Since they were twins, it is assumed that Cosimo had also a twin brother, called Damiano, who died soon after birth. In the painting Damiano is already looking towards heaven.

Cosimo’s other brother, Lorenzo il Vecchio, is personified by Saint Lawrence (with his gridiron) sitting next to Damiano. Next to him, on the far left of the panel, sits Francis of Assisi, the patron of Lorenzo's son Pierfrancesco. But it may also be a reference to Francesco (Pierfrancesco’s older or younger brother) who died before 1440.

On the right side of the painting (next to Cosimo) sits either Antony Abbot or John the Evangelist. Antony Abbot may refer to another brother of Cosimo and Lorenzo who died in 1398 (?) and who was given the name Antonio. The dead branch (tree) behind him could symbolize his early death, but there is much doubt about his existence.
John the Evangelist was the patron saint of Giovanni, the youngest son of Cosimo. Next to him, on the far right, sits Peter the Martyr (recognizable by the axe in his head) . He must then be the onomastic representation of Piero il Gottoso.  It seems logical that on the side of Cosimo (the right site of the painting) the patron saints of his 2 sons Giovanni and Piero have taken their place.

According to some sources, the work was made to mark the birth of Piero's eldest son, Lorenzo (il Magnifico) in 1449. In that case Saint Lawrence can also refer to him.
It is also said that Saint Francis of Assisi would refer to Francesco di Bicci, the brother of Giovanni di Bicci, who died in 1402, but then the chronology is disturbed. It makes more sense that on Lorenzo il Vecchio's side the patron saint of his sons Francesco or Pierfrancesco makes his appearance.
In any case, Fra Filippo Lippi would have depicted with the 7 Saints 3 male generations of Medici, each of them represented by their own patron saint and united on this one painting.

 
Literatuur:

Grassellini, E.         Profili Medicei.  Firenze, 1982
Langmuir, E.           The National Gallery Companion Guide. Londen, 1996.
Lawless, C.              Mythe, Ritual & Orthodoxy. The 3 Monkeys on line (oct.2005).
Parks, T.                   Het Medicigeld.   Amsterdam, 2005. 
Van Laerhoven, J.   De opkomst van de familie de’ Medici in de Florentijnse Republiek,
Herk-de-Stad, 2012.
 Florentijnse Wandelingen I (Filippo Lippi).   Kermt, 2020².