Firenze, de Ciompi en de 3 kleine gilden van het Volk van God (1378)

Firenze, de Ciompi en de 3 kleine gilden van het Volk van God (1378)

In het Firenze van de 14de eeuw waren pest, oorlog, politieke instabiliteit en economische crisissen oorzaak geweest van grote sociale onrust. De opstand van juli 1378 was de reactie van een grote groep minder bedeelden (de sottoposti), die niets te verliezen had, tegen hun steeds groter wordende miserie. De grote meerderheid van deze sottoposti waren de ciompi, de laagste categorie van ongeschoolde arbeiders die werkten in de lakenindustrie en schandelijk uitgebuit werden door het Arte della Lana (het wolgilde). Hun dringende eis was het verkrijgen van een eigen gilde om niet langer de slachtoffers te zijn van de willekeur van de grote ondernemers.
De belangrijkste verwezenlijking van de revolte was dan ook de creatie van 3 nieuwe gilden (de zogenaamde Arti  del Popolo di Dio) die aan de bestaande 21 (7 grote en 14 kleine) werden toegevoegd, met name het Arte dei Tintori (gilde van de ververs en kaarders), het Arte dei Farsettai (gilde van de wambuismakers en kleermakers) en het Arte dei lavoratori della Lana (het gilde van de overige arbeiders uit de wolnijverheid).

Dat laatste werd ook het Arte dei Ciompi genoemd: zij waren de per dag en slecht betaalde loonarbeiders die beschouwd werden als het plebs, het uitschot van de maatschappij. Terwijl de leden van de 2 andere nieuwe gilden meestal artigiani waren (ambachtslui) met een klein winkeltje of atelier moesten zij in ongezonde omstandigheden het vuile werk opknappen in de werkhuizen van de grote ondernemers. Dat was in eerste instantie het sorteren, los kloppen, ontwarren, wassen en zuiver maken van de wol om de verdere bewerkingen (kaarden, trimmen, verven en tenslotte het weven) mogelijk te maken. Het slaan op de ruwe wol werd battere genoemd en aan de gevel van de kerk van  Santa Maria dei Battilani zijn de werktuigen van de battilani nog zichtbaar (zie fig.1).

Fig. 1 Stemma dei Ciompi

Dat kloppen op de wol werd ook ciompare genoemd en dat zou dan de verklaring voor hun naam kunnen geweest zijn, maar het is ook mogelijk dat de benaming is afgeleid van het geluid dat hun klompen maakte. De naam ciompi werd tenslotte ook een synoniem voor malcontenten, leeglopers, verschoppelingen en oproerlingen (1).
Het oprichten van de 3 nieuwe gilden was geen sinecure. Men mag daarbij ook niet uit het oog verliezen dat van de 3 nieuwe gilden (die in totaal 13.000 leden groepeerden) er 10.000 behoorden tot dat van de ciompi. Er waren toen nog zo’n 200 grote lakenproducenten in Firenze die ruim geschat aan 20.000 mensen (1/3 van de bevolking) werk gaven. Een vergelijking met de situatie van de textielarbeiders  in het 19de-eeuwse Aalst van priester Daens is zeker niet misplaatst.

Toen Michele di Lando, een wolkaarder, op 21 juli 1378 de macht overnam in Firenze, werden verscheidene leden van de nieuwe gilden opgenomen in de Tre Maggiori (de signoria, de 12 buonomini of de dodici en de 16 gonfalonieri di compagnia of de sedici). De sedert 28 juni residerende signoria werd naar huis gestuurd en op 23 juli werd er een nieuwe “gekozen” waarvan di Lando voorzitter of gonfaloniere werd.  Van de 8 prioren die di Lando zelf had aangeduid kwamen er 2 wolkaarders en 1 verver uit de nieuwe gilden: de 5 anderen waren een ovenmaker, een schoenmaker en een smid (van de kleine gilden) en een wolhandelaar en een kruidenverkoper (van de grote gilden).

De signoria van gonfaloniere Michele di Lando van 23 juli 1378:

Leoncino Franchino                             pectinator (wolkaarder)
Buonaccorso di Giovanni                     idem
Salvestro di Giovanni                          tintor (verver)
Salvestro di Jacopo Compiobbesi         fornaciarius (ovenmaker)
Benedetto di Tendi                               pianellarius (schoenmaker)
Spinello di Simone Borsi                     maliscalcus (smid)                   (1)
Giovanni di Bartolo                             spetiarius (kruidenverkoper)
Giovanni d’Agnolo Capponi                lanifex (wolhandelaar)

Deze samenstelling beantwoordde perfect aan de verhoudingen die de revolutionairen op het oog hadden: van de 6 kleine gildeleden in de signoria behoorden er 3 tot de gilden van het Volk van God.
De signoria van di Lando nam ook de beslissing om de gonfaloniere steeds uit 1 van de 3 pas opgerichte nieuwe gilden te laten kiezen, maar afgezien van di Lando zelf, zijn directe opvolger Bartolo di Jacopo en Antonio di Bese (in januari 1382) is dit nooit het geval geweest. Voor de kleine gilden was deze maatregel trouwens een stap te ver.
Maar toch vond de radicale vleugel van de ciompi  dat de maatregelen niet ver genoeg gingen en dat di Lando zich nog te veel liet beïnvloeden door de popolani en op 25 augustus werd een tegenregering, de Otto del Popolo di Dio (of de Otto di Santa Maria Novella) opgericht (2). Onder hun toezicht werd op 28 augustus de nieuwe signoria “gekozen”.

Di Lando werd als gonfaloniere opgevolgd door een andere wolkaarder, Bartolo di Jacopo, en van de 8 prioren kwamen er nog 2 uit de nieuwe gilden, een kaarder en een trimmer. Zij werden  bijgestaan door een verkoper, een borduurder en een wolhandelaar (uit de grote gilden) en een kuiper en 2 smeden (uit de kleine gilden). De namen werden getrokken uit 3 beurzen, één van de grote gilden, één van de kleine gilden en één van de Popolo di Dio.

De signoria van gonfaloniere Bartolo di Jacopo van 28 augustus 1378:

Michele Carelli                                     bottarius (kuiper)
Agnolo di Ugaccione Tigliamochi        lanifex (wolhandelaar)
Giovanni di Ugolino                            faber (smid)
Benincasa di Francesco                        cimator (trimmer)
Giovanni di Domenico                         scardassiere (kaarder)
Taddeo di Neri                                    ricamator (borduurder)
Francesco di Michele                           faber (smid)
Domenico di Lapo                               mercatante (verkoper)

Op 31 augustus kon di Lando met de goedkeuring van Salvestro de’ Medici en met de hulp van de kleine gilden de ciompi met geweld uitschakelen en de tegenregering naar het schavot sturen. Er vielen doden en gewonden en vele ciompi, die zich verraden voelden door hun eigen leider, sloegen op de vlucht.

In de nieuwe signoria die op 1 september  1378 aantrad werden na enkele dagen 2 leden van de nieuwe gilden vervangen door mannen met ervaring: Giorgio di Francesco degli Scali, een lid van de popolani en een traditionele familie, die al gonfaloniere geweest was in 1374 kwam in de plaats van Domenico di Giovanni en Francesco di Chele, een verkoper van 2de handskledij en lid van een kleine gilde die al prior geweest was in 1371 volgde Bartolo di Jacopo op als gonfaloniere.  De kleine gilden bleven aan de macht, maar er was afgerekend met de extreme elementen.
Het 24ste gilde (van de ciompi) werd opgeheven en de 2 andere gilden mochten voorlopig verder blijven bestaan (zie art. Salvestro de’ Medici en de Balìa die de opstand van de Ciompi niet kon vermijden). Michele di Lando zag zijn macht stilaan weer verschuiven naar Salvestro de’ Medici en de progressieve popolani.
Er werd besloten dat er voortaan 4 priori uit de 16 kleine gilden zouden gekozen worden en 4 uit de 7 grote gilden. Om de beurt hadden zij dan recht op het gonfalonaat.

In 1379 zetelden er voor het ganse jaar in de Tre Maggiori 10 vertegenwoordigers uit de 2 nieuwe gilden (5 als prior). In dat jaar werden er in totaal 80 leden van kleine gilden (op de 156 mandaten) verkozen en beter had het popolo minuto nooit gescoord (zie art. De vertegenwoordiging van de kleine gilden in het Florentijnse stadsbestuur).
In 1380 konden de nieuwe gilden rekenen op 12 vertegenwoordigers (5 priori), dat werden er terug 10 in 1381 (4 priori) en  nog slechts 6 in 1382 (geen priori) want in de loop van datzelfde jaar werden ook de 2 gilden van de tintori en de farsettai afgeschaft en keerde men terug naar het oude systeem van 21 gilden (7 grote en 14 kleine).
Dat er in 1383 en 1384 nog een cimator (trimmer) als lid van de 12 en als prior in de Tratte vermeld staat was de verdienste van ene Paolo di Guido, die waarschijnlijk terug onder de vlag van het Arte della Lana verkozen was.

Het avontuur van het Popolo di Dio heeft dus maar een korte tijd geduurd en uiteindelijk is het popolo minuto verzwakt uit de strijd gekomen want in 1382 hadden de grote gilden de macht terug in handen genomen. Menig historicus heeft de opstand van de ciompi willen zien als een fase in een democratiseringsproces, maar tenslotte heeft dat soort uitbarstingen van geweld (net zoals in de rest van Europa) alleen maar geleid tot reactionaire maatregelen die de klok behoorlijk achteruit gezet hebben. Ook vorige pogingen, zoals die van 1345 en 1368, hadden hetzelfde resultaat gekend.

Men kan zich ook de vraag stellen wat de inbreng van deze nieuwkomers (la genta nova) geweest is, het waren immers allemaal mannen met een gebrek aan kennis en politieke ervaring. Ook de namen van hun collega’s kleine gildeleden wijzen er niet op dat die al in vroegere colleges gezeteld hadden. Wellicht hebben die neofieten vooral hun oor te luisteren gelegd bij de popolani van Salvestro de’ Medici die hen duidelijk op het hart zullen gedrukt hebben dat de magnaten en de leiders van de Parte Guelfa de vijand waren.
De progressieve popolani hadden ook hervormingen op het oog, maar zij wilden die langs institutionele weg verwezenlijken, zij het weliswaar met de nodige druk van het popolo minuto, maar voor de ciompi ging het allemaal nog niet snel genoeg en toen zij ook nog bleven geweld gebruiken trokken zij op het einde van het verhaal toch aan het kortste eind en was alle moeite vergeefs geweest.

(1)     Volgens een andere bron was de benaming ciompi een verbastering van het Franse “champiz” (bastaarden) of van het Franse “compères”.
(2) Spinello werd zonder beroep in de Tratte genoteerd en ook zonder aanduiding van de beurs waar zijn naam uit tevoorschijn gekomen was, maar de familie Borsi was blijkbaar bedrijvig als smeden en ijzerbewerkers.
Enerzijds wordt er gezegd dat di Lando ook de 12 en de 16 zelf aangeduid had, maar anderzijds blijkt uit de Tratte dat de dodici , die in mei en juni verkozen waren, nog steeds in functie waren en dat de sedici, die op 28 augustus uit de beurzen gekomen waren, 4 leden van de nieuwe gilden in hun midden hadden.
(3)     De Acht van het Volk van God mogen niet verward worden met de Acht Heiligen (de oorlogscommissie die werden opgericht in 1375) en met de Acht van de Veiligheid die onmiddellijk na de opstand van de Ciompi waren opgericht om een dergelijke uitbarsting van geweld te verhinderen.

JVL

Florence, the Ciompi and the 3 small guilds of the People of God (1378)

In 14th century Florence plague, war, political instability and economic crises had been the cause of great social unrest. The revolt of the ciompi in July 1378 was the reaction of a large group of poor people (the sottoposti), who had nothing to lose, against their ever-increasing misery. The vast majority of these sottoposti were the ciompi, the lowest category of unskilled wag laborours who worked in the cloth industry and who were shamefully exploited by the Arte della Lana (the wool guild). Their primory demand was to obtain their own guild in order to no longer be the victims of the arbitrariness of the big entrepreneurs.

The most important achievement of the uprising was therefore the creation of 3 new guilds (the Arti del Popolo di Dio) that were added to the existing 21 (7 large and 14 small), the Arte dei Tintori (guild of the dyers and carders), the Arte dei Farsettai (guild of the doublet makers and tailors) and the Arte dei lavoratori della Lana (the guild of the other workers from the wool industry).

The latter was also called the Arte dei Ciompi, the per day and poorly paid wage workers considered as the plebs or the scum of society. While the members of the 2 other new guilds were mostly artigiani (craftsmen) with a small shop or studio, the ciompi were doing the dirty work in the large workhouses of the big entrepreneurs in unhealthy conditions. Initially there was the sorting, the beating, the untangling and the washing and cleaning of the wool to make further processing (carding, trimming dying and finally weaving) possible.
The beating of the raw wool strands was called battere and the tools of the battilani are still visible on the façade of the Church of Santa Maria dei Battilani (see fig.1). But another word for the beating of the wool was ciompare, which could then be the explanation for the name. It is also possible that the name was derived from the sound that their clogs made. Afterwards the name ciompi became a synonym for malcontents, idlers, outcasts and insurgents (1).

The institution of the 3 new guilds was not an easy task. One must not forget that of the 3 new guilds (totalizing 13,000 members), 10,000 belonged to that of the ciompi. The 200 large cloth manufactures employed 30,000 people in Florence (1/3 of the population). A comparison with the situation of the textile workers in priest Daens’19th-century Aalst is certainly not out of place.

When Michele di Lando, a wool carder, took power in Florence on July 21, 1378, several members of the new guilds were incorporated into the Tre Maggiori (the signoria, the 12 buonomini or the dodici and the 16 gonfalonieri di compagnia or the sedici). The resident signoria, elected on June 28,  was sent home and replaced on July 23 with a new one of which di Lando became president or gonfaloniere.  Of the 8 priors (appointed by di Lando), 2 wool carders and 1 dyer came from the new guilds; the 5 others were an oven maker, a shoemaker and a blacksmith (from the small guilds) and a wool merchant and a spice seller (from the large guilds).

The signoria of gonfaloniere Michele di Lando of July 23, 1378:

Leoncino Franchino                             pectinator (carder)
Buonaccorso di Giovanni                     ditto
Salvestro di Giovanni                          tintor (dyer)
Salvestro di Jacopo Compiobbesi        fornaciarius (kiln or ovenmaker)
Benedetto di Tendi                               pianellarius (schoemaker)
Spinello di Simone Borsi                     maliscalcus (blacksmith)                   (2)
Giovanni di Bartolo                             spetiarius (spice seller)
Giovanni d'Agnolo Capponi                 lanifex (wool merchant)

The composition of this signoria accorded perfectly with the representation that the revolutionaries had in mind: of the 6 small guild members, 3 belonged to the guilds of the People of God. It was also decided that the gonfaloniere had to be a member of one of the 3 newly founded new guilds, but apart from di Lando himself, his direct successor Bartolo di Jacopo and Antonio di Bese (in January 1382) it never occurred. Moreover the small guilds realized that this measure was a step too far.
And yet the radical wing of the ciompi thought that to little progress was made, because di Lando was still dancing to much to the tune of the popolani, and on August 25 they installed the Otto del Popolo di Dio (or the Otto di Santa Maria Novella) (3). Under their supervision the new signoria was “elected” on August 28.

Di Lando was succeeded as gonfaloniere by another wool carder, Bartolo di Jacopo, and of the 8 priors, 2 came from the new guilds, a carder and a trimmer. They were joined by a seller, an embroiderer and a wool merchant (from the large guilds) and a cooper and 2 blacksmiths (from the small guilds). Their names were drawn out of 3 purses, one of the large guilds, one of the small guilds and one of the Popolo di Dio.

The signoria of gonfaloniere Bartolo di Jacopo of August 28, 1378:

Michele Carelli                                    bottarius (cooper)
Agnolo di Ugaccione Tigliamochi        lanifex (wool merchant)
Giovanni di Ugolino                            faber (blacksmith)
Benincasa di Francesco                        cimator (trimmer)
Giovanni di Domenico                         scardassiere (carder)
Taddeo di Neri                                    ricamator (embroiderer)
Francesco di Michele                           faber (blacksmith)
Domenico di Lapo                               mercatante (seller)

On August 31, with the approval of Salvestro de’ Medici and with the help of the small guilds, di Lando was able to eliminate the ciompi by force and send the counter-government to the scaffold. There were many killed and wounded and most ciompi, who felt betrayed by their own leader, fled from the city.

In the new signoria that took office on September 1st , 2 members of the new guilds were replaced after a few days by men with experience: Giorgio di Francesco Scali, popolano and member of a traditional family who had been gonfaloniere in 1374 took the place of Domenico di Giovanni and Francesco di Chele, a seller of 2nd hand cloths and member of a small guild who had already been prior in 1371 succeeded Bartolo di Jacopo as gonfaloniere. The small guilds remained in power but the extreme elements had been put aside.
The 24th guild (of the ciompi) was dissolved and the 2 other guilds were allowed to continue to exist for the time being (see art. Salvestro de' Medici and the Balìa that could not avoid the revolt of the Ciompi).  Di Lando saw his power gradually shift back to Salvestro de' Medici and the progressive Popolani.
It was decided that from now on 4 priori would be chosen from the 16 small guilds and 4 from the 7 large guilds. They would receive the gonfalonate in turn.

In the whole of 1379 there were 10 representatives (5 priori) from the 2 new guilds in the Tre Maggiori. A total of 80 members of small guilds (out of 156 mandates) were elected and the popolo minuto  never scored better (see art. The representation of the small guilds in the Florentine city council).
In 1380 the new guilds could count on 12 representatives (5 priori). Their number dropped to 10 again in 1381 (4 priori) and to 6 in 1382 (no priori) because in the course of that same year the 2 guilds of the tintori and the farsettai were abolished and the old system of 21 guilds (7 large and 14 small) came back into effect. The fact that in 1383 and 1384 a cimator (trimmer) is mentioned as a member of the 12 and as prior in the Tratte was the merit of one Paolo di Guido, who was probably elected under the flag of the Arte della Lana .

The adventure of the Popolo di Dio lasted only a short time and in the end the popolo minuto emerged weakened because in 1382 the great guilds were back in power. Many historians like to see the ciompi uprising  as a stage in a democratization process, but usually such outbursts of violence (as in the rest of Europe) have only led to reactionary measures that have set the clock back considerably. Previous attempts such as in 1345 and 1368 had also had the same result.

One can also question the contribution of these newcomers (la genta nova) to the regime, after all, they were all men with little knowledge and no political experience. The same goes for their colleagues from the other small guilds. Probably all these neophytes got their instructions from  Salvestro de’ Medici and his popolani who must have clearly told them that the magnates and the leaders of the Parte Guelfa were the enemy.
The progressive popolani had also reforms in mind, but they wanted to achieve them through institutional means, albeit with the necessary pressure from the popolo minuto, but for the ciompi things were not going fast enough and when they kept on using violence, they drew the short straw at the end of the story and all efforts and suffering had been in vain.

((1)    According to another source the name ciompi was a corruption of the French word “Champiz” (bastards) or “compères”.
(2) Spinello was listed in the Tratte without profession and also without indication of the purse from which his name had emerged, but the members of the Borsi family were apparently active as blacksmiths and ironworkers.
On the one hand, it is said that di Lando had also appointed the 12 and the 16 himself, but on the other hand, one reads in the Tratte that the dodici, who had been elected in May and June, were still in office and that the sedici, who had come out of the purses on August 28, had 4 members of the new guilds in their midst.
(3) The Eight of the People of God should not be confused with the Eight Saints (the war commission that was set up in 1375) and with the Eight of Security installed immediately after the Ciompi uprising in order to prevent similar outbreaks of violence.

Literatuur:

Burr Litchfield, R.       Lijsten van de Tre Maggiori (1282-1532) Tratte Search Interface (brown.edu)
Cohn, S.                       Popular Protest in Late Medieval Europe. Manchester, 2004.
Compagni, D.              Cronica Fiorentina (ed.G. Capponi). Firenze 1858.
Kitchel, A.       The Ciompi Revolt of 1378 (History dep. Hannover College, 2018).
Scaramella, G.             Ciompi. In: Enciclopedia Italiana, 1931.
Sposini, G.                   I Ciompi: tra tumult e rivoluzione (Pandora Rivista, sep.2020).
Smith, J.                       Occupations from Renaissance Florence  
Occupations from Renaissance  Florence (medievalscotland.org)
Stella, A.                      Ciompi…gens de la plus basse condition…
                                    (Editions de la Sorbonne) Open Edition Books, p.145-152.
Van Laerhoven, J.        zie art. Salvestro de’ Medici en de Balìa die de opstand van de Ciompi niet
                                          kon vermijden (juni 1378).
zie art. De vertegenwoordiging van de kleine gilden in het Florentijnse
                                           stadsbestuur (1282-1532)
  zie art. De gevreesde Florentijnse Acht van de Veiligheid.
zie art. De opstand van de Ciompi in 1378.
                                    zie art. De nasleep van de Ciompi-revolte (1378-82).