Heeft Leonardo de Mona Lisa geportretteerd aan de boorden van het Comomeer?

Niet alleen over de exacte datering van het schilderij van Leonardo, zijn auteurschap en de identiteit van Mona Lisa (zie desbetreffende artikels), maar ook over de juiste situering van het landschap is er al jaren lang discussie. Er zijn in de loop der tijden al verscheidene locaties voorgesteld, gaande van Arezzo (Toscane), Bobbio (Piacenza) tot Montefeltro (in de Marche). Telkens meende men de brug, de waterlopen en de bergen te herkennen die Leonardo in de achtergrond gepenseeld heeft.
Algemeen wordt aangenomen dat het landschap een weergave van de vallei van de Arno is, maar daar is toch iets vreemd mee. Als men de achtergrond rechts en links van Mona Lisa nauwlettend bekijkt stelt men immers vast dat het landschap achter haar niet aaneensluit (zie fig.1).

Fig.2 D. Pezzuto, Compositie Mona Lisa (Louvre)

Indien men echter de rechterhelft en de linkerhelft van het schilderij naast elkaar plaatst (zoals Donato Pezzuto gedaan heeft) is dat merkwaardig genoeg wel het geval (zie fig.2). Dat Leonardo dergelijke fantasietjes of raadseltjes in zijn schilderijen verwerkte, zal niemand verwonderen.
Het landschap zou dan overeen komen met de samenloop van de Arno en de Chiana die Leonardo ook al op zijn kaart van Zuid-Toscane getekend had (daterend uit 1502/3 en bewaard in de Royal Collection van Windsor) toen hij topograaf en militair adviseur van Cesare Borgia was.

Onlangs kwam Ann Pizzorusso in het nieuws met de verklaring dat het landschap achter Mona Lisa zich situeert aan het meer van Como (in Lombardije). Haar kennis van de geologie bracht haar tot het besluit dat de afgebeelde rotsformaties en waterlopen op het schilderij volledig beantwoorden aan de locatie van Lecco. De brug zou dan de Ponte Visconti zijn, die bisschop Azzone Visconti in de 14de eeuw heeft laten aanleggen over de zuidoostelijke arm van het meer. Die brug staat er nog steeds (zie fig.3) en is op het schilderij rechts van Mona Lisa te zien, ter hoogte van de halsboord van haar kleed (zie fig.2).

Leonardo heeft deze streek bezocht (dat blijkt uit zijn nota’s) en vele kunstcritici zijn daarom ook geneigd Pizzorusso’s stelling bij te treden behalve dan de Leonardo-expert Martin Kemp.
Hij is er altijd van overtuigd gebleven dat het landschap achter de Mona Lisa fictief en geïdealiseerd was en het resultaat geweest is van Leonardo’s reisherinneringen. Het heeft volgens hem dan ook weinig nut om absoluut een bestaande locatie te willen gaan zoeken. Ook van Mona Lisa zelf wordt trouwens gezegd dat haar personage misschien geïdealiseerd is (zie art. Wie is de Mona Lisa?).

Kemp kan gelijk hebben want indien men een verband gaat leggen tussen het landschap achter Mona Lisa en haar persoon moet er ook een verklaring gegeven worden voor haar aanwezigheid daar. Men kan zich dus de vraag stellen wat een Florentijnse dame (als men er vanuit gaat dat zij inderdaad Lisa Gherardini uit Firenze was) in Lecco, in Arezzo, Montefeltro of in Bobbio te zoeken had want ook over de Ponte Vecchio of Gobbo over de Trebbia in Bobbio (in de provincie Piacenza) kan hetzelfde gezegd worden (zie fig.4).
Bovendien zou men dan ook mogen veronderstellen dat Leonardo’s schildersezel op locatie stond en men heeft altijd aangenomen dat de Mona Lisa geschilderd werd in zijn studio van Firenze.

Maar misschien was er helemaal geen verband en heeft Leonardo zijn Mona Lisa gewoon in één van zijn favoriete landschappen gezet. Het was in die tijd ook de gewoonte om een portret altijd tegenover een natuurlijke achtergrond te plaatsen (zie art. Wie is de Jonge Man….) en Leonardo’s uitstekende geografische kennis zal hem hierbij dan goed van pas gekomen zijn. Men mag er vanuit gaan dat Leonardo al de genoemde locaties bezocht heeft, maar dat zal voor Lisa zeker niet het geval geweest zijn.

De bewering dat het landschap achter de Mona Lisa overeenkomt met de streek rond Lecco is echter niet uitgesloten, maar dat heeft dan verder geen impact op haar persoon en bij de verklaring, zoals het in de pers gebeurd is, dat het mysterie van Mona Lisa’s locatie was opgelost, daarbij verwijzend naar de Ponte Visconti van Lecco, is men alleszins een brug te ver gegaan.
Dat het schilderij nog steeds niet alle geheimen heeft prijs gegeven is tot hier toe de enige zekerheid die Mona Lisa de kunstwereld te bieden heeft.

JVL

Did Leonardo portray the Mona Lisa on the shores of Lake Como?

Not only about the exact dating of Leonardo's painting, his authorship and the identity of Mona Lisa (see relevant articles), but also about the exact location of the landscape has been discussed for years. Several locations have been proposed over the years, ranging from Arezzo (Tuscany), Bobbio (Piacenza) to Montefeltro (in the Marche). Each time people thought they recognized the bridge, the watercourses and the mountains that Leonardo had painted in the background.
It is generally assumed that the landscape is a representation of the valley of the Arno, but there is something strange with it. If you look closely at the background to the right and left of Mona Lisa, you will see that the landscapes on the left and right are not connecting (see fig.1).
This is however the case when the right and left halves of the painting are juxtaposed (as Donato Pezzuto has done) (see fig.2). It will come as no surprise that Leonardo incorporated such fantasies or riddles into his paintings.

The painted landscape would then correspond to the confluence of the Arno and the Chiana that Leonardo had already drawn on his map of southern Tuscany (dating from 1502/3 and preserved in the Royal Collection of Windsor) when he was topographer and military advisor to Cesare Borgia.

Recently, Ann Pizzorusso was in the news with the statement that the landscape behind Mona Lisa is situated on Lake Como (in Lombardy). Her knowledge of geology led her to conclude that the rock formations and watercourses depicted in the painting fully correspond to the location of Lecco. The bridge would then be the Ponte Visconti, which Bishop Azzone Visconti had built in the 14th century over the southeastern arm of the lake. That bridge is still there (see fig.3) and, according to Pizzorusso, can be seen in the painting to the right of Mona Lisa, at the height of the collar of her robe (see fig.2).

Leonardo has visited this region (as is evident from his notes) and therefore many art critics are inclined to agree with Pizzorusso's thesis, except for Leonardo expert Martin Kemp.
He is still convinced that the landscape behind the Mona Lisa was fictitious and idealized and that it was the result of Leonardo's travel memories. According to Kemp, it is therefore of little use to insist on looking for an existing location. After all, Mona Lisa herself is also said to have been idealized (see art. Who is the Mona Lisa?).

Kemp may be right, because if one is going to make a connection between the landscape behind Mona Lisa and her person, an explanation must also be given for her presence there. One can therefore ask what a Florentine lady (if one assumes that she was indeed Lisa Gherardini from Florence) was doing in Lecco, in Arezzo, Montefeltro or in Bobbio, because the same can be said about the Ponte Vecchio or Gobbo over the Trebbia in Bobbio (in the province of Piacenza) (see fig.4).
Moreover, one might assume that Leonardo's easel was on location and it has always been assumed that the Mona Lisa was painted in his studio in Florence.

But maybe there was no connection at all and Leonardo just set his Mona Lisa in one of his favourite landscapes. At that time, it was also customary to place a portrait against a natural background (see art. Who is the Young Man....) and Leonardo's excellent geographical knowledge must have served him well. One may assume that Leonardo has visited all the locations mentioned, but that will surely not have been the case for Lisa.

However, the claim that the landscape behind the Mona Lisa corresponds to the region around Lecco is not excluded, but has no further impact on her person. Stating, as it did in the press, that the mystery of Mona Lisa's location had now been solved, (referring to the Ponte Visconti of Lecco), was probably going a bridge too far.
The fact that the painting has still not revealed all its secrets is the only certainty that Mona Lisa has to offer the art world.

Literatuur:

Goodyear, S.        Geologist says she knows the Mona Lisa’s setting… (mei 2024).
Geologist says she knows the Mona Lisa's setting. But not everyone is convinced
Gori, C.                 Bobbio, the bridge behind the Mona Lisa. In : My kind of Italy (november 2022).
Grosvenor, B.       The Mona Lisa’s Mystery solved? (September 2011)
Exclusive - The Mona Lisa's mystery solved? - Art History News - by Bendor Grosvenor
King, C.                 Location of Mona Lisa’s Background Identified.
                               In: Italy Magazine, sept. 2013.
Pezzuto, D.             Leonardo’s Val di Chiana Map in the Mona Lisa. In: The International Journal for
                               Geographic Information and Geovisualization, vol.46, nr.3 (2011).
Snow, E.                Mona Lisa’s Location Mystery solved Geologist claims (mei 2024).
                               Mona Lisa Location Mystery Solved, Geologist Claims (thecollector.com)
Van Laerhoven, J. Leonardo & Michelangelo a Firenze. Kermt, 2017.
                                 zie art. Wie is de Jonge man met de medaille van Cosimo de’ Medici?
                              zie art. Wie is de Mona Lisa?