Leed Lorenzo il Magnifico aan acromegalie?

In een recent artikel verwijst prof.William Landon (Kentucky Univ.) naar de bevindingen van een team van de Universiteit van Firenze onder leiding van prof. Donatella Lippi uit 2017 waarbij gesteld wordt dat Lorenzo de’ Medici niet enkel een jichtlijder was (zoals zijn vader en grootvader), maar ook leed (en gestorven is) aan acromegalie. De studie van Lippi en haar team is gebaseerd op het radiologisch onderzoek dat Dr. Giuseppe Genna uitgevoerd heeft in 1945 op de stoffelijke resten van il Magnifico waarbij hij een aantal abnormale lichaamsvervormingen had vastgesteld.

Fig. 1 Doodsmasker van Lorenzo il Magnifico (Museo degli Argenti Palazzo Pitti)

Acromegalie ontstaat door het te veel aanmaken van groeihormonen door een hypofysetumor. Het gevolg is dat bij iemand die aan deze ziekte lijdt verschillende delen van het lichaam, zoals de handen, de voeten, de onderkaak, de lippen en de neus groter worden.
Als men het gipsen doodsmasker van Lorenzo bekijkt uit 1492 (zie fig.1) kan men inderdaad vaststellen dat zijn voorhoofd, zijn neusbeen en zijn onderkaak abnormaal groot waren en die faciale kenmerken zouden dan volgens het team van Lippi het gevolg geweest zijn van acromegalie. Aan de hand van een aantal portretten van Lorenzo (die echter niet genoemd worden door Lippi) zou de evolutie van de ziekte met de daarmee gepaard gaande veranderingen zichtbaar moeten zijn.

Fig.3 Lorenzo de’ Medici (Domenico Ghirlandaio, Cappella Sassetti, Santa Trinità)

Heel anders zijn echter de conclusies van het team van prof. Gino Fornacciari (van de Universiteit van Pisa) die aanvoert dat er geen sprake is van acromegalie en dat het uitzicht van Lorenzo in de loop der jaren niet veranderd is. Dat moet dan duidelijk worden als men (waarheidsgetrouwe en a vivo) afbeeldingen van il Magnifico bekijkt zoals de medaille van 1478 (naar aanleiding van de Pazzi-aanslag geslagen door Bertoldo di Giovanni) en het fresco uit de Sassetti-kapel van 1484/1485 door Ghirlandaio (zie fig.2 & 3). Lorenzo was toen respectievelijk 29 en 35 jaar oud en er is inderdaad weinig verschil te merken met het doodsmasker.

Het kan ook interessant zijn om er een afbeelding van Lorenzo bij te halen (die echter door geen van beide onderzoekteams geciteerd wordt) van toen hij nog jong was. Op het fresco van Benozzo Gozzoli in de Cappella dei Magi staat Lorenzo niet alleen afgebeeld als koning Caspar op het witte paard (geïdealiseerd en dus irrelevant), maar ook als 10-jarige knaap, samen met zijn broertje Giuliano (6 jaar) en hun tutor tussen de massa (zie fig.4).
Op dat portret is reeds te zien dat Lorenzo een ingedrukte neus had (die hij geërfd had van zijn moeder Lucrezia), maar van een grote onderkaak is nog weinig te merken. Die kan samen met de kruisbeet later ontwikkeld zijn.

Fig. 4 Cavalcata dei Magi (B. Gozzoli, Cappella dei Magi).

Het is ook bekend dat Lorenzo tijdens zijn laatste jaren zwellingen aan zijn handen kreeg, met het gevolg dat zijn handschrift onduidelijk werd en zijn opgezwollen lippen en tong bezorgden hem problemen bij het spreken. Door zijn uitspringende onderkaak kwamen zijn tanden verder uiteen te staan en werd zijn eten en spijsvertering bemoeilijkt. Al die vervormingen zouden niet kunnen veroorzaakt zijn door jicht (uricemie), maar door de acromegalie volgens de theorie van Lippi, of door een chronische artritis, die reeds in 1946 door Dr. Gaetano Pieraccini vermeld werd. Volgens deze eminente Medici-kenner was de reumatoïde artritis, die gepaard ging met een zwak functioneren van hart en nieren, ook Lorenzo’s doodoorzaak. Voor Donatella Lippi was het de acromegalie die uiteindelijk geleid heeft tot het stop zetten van het normaal functioneren van alle organen met de dood tot gevolg.
De ziekte is vrij zeldzaam, bijna nooit erfelijk, maar zeer pijnlijk. Tegenwoordig kan men acromegalie bestrijden door de hypofysetumor weg te nemen en de ziekte in een vroeg stadium aan te pakken, maar dat was uiteraard in de tijd van Lorenzo nog niet mogelijk. Zelf was hij er van overtuigd dat jicht de enige oorzaak van zijn miserie was en dat het bezoek aan warwaterbronnen de beste oplossing was.

Of Lorenzo nu al dan niet aan acromegalie leed en overleden is, blijft dus een punt van discussie. Soms gaat acromegalie ook samen met gigantisme (overmatige groei als kind), maar dat was bij Lorenzo zeker niet het geval.
De Nederlandse arts Johannes Wier was de eerste die in 1567 over de ziekte geschreven heeft en de Franse neuroloog Pierre Marie heeft in 1886 voor het eerst de term acromegalie gebruikt. De bekende acteur Richard Kiel (“Jaws” uit de Bondfilms) leed aan deze ziekte en is in 2014 op 75-jarige leeftijd overleden.
Lorenzo il Magnifico is op 8 april 1492 in zijn Villa van Careggi gestorven op 43-jarige leeftijd en met al zijn pijnen en kwalen (hij was ook nog bijziend en beschikte niet over de reuk door zijn ingedrukte neus) heeft hij, wat zijn gezondheidstoestand betrof, zeker geen aangenaam en “magnifiek” leven gehad.

JVL

Did Lorenzo il Magnifico suffer from acromegaly?

In a recent article, William Landon (Kentucky Univ.) refers to the findings of a team from the University of Florence led by Prof. Donatella Lippi from 2017 stating that Lorenzo de' Medici was not only a gout sufferer (like his father and grandfather), but also suffered (and died) from acromegaly. The study by Lippi and her team is based on the radiological research carried out by Dr. Giuseppe Genna in 1945 on the physical remains of il Magnifico in which he had detected a number of abnormal body deformations.

Acromegaly is caused by the excess production of growth hormones by a pituitary tumor. As a result, different parts of the body of someone suffering from the disease, such as the hands, feet, lower jaw, lips and nose, become slowly larger.
If one looks at Lorenzo's plaster death mask from 1492 (see fig.1) one can indeed conclude that his forehead, his nasal bone and his lower jaw were abnormally large. According to Lippi’s team those facial features would then have been the result of acromegaly. By examining a number of portraits of Lorenzo (which are not mentioned by Lippi), the evolution of the disease with the associated changes should be visible.

Fig. 2 Lorenzo de’ Medici (Medaglia Bertoldo di Giovanni, Bargello)

Very different, however, are the conclusions of Prof. Gino Fornacciari (from the University of Pisa) who argues that there is no acromegaly and that Lorenzo's physical appearance had not changed over the years. This should then become clear when one looks at (reliable and a vivo) images of il Magnifico such as the medal of 1478 (after the Pazzi attack made by Bertoldo di Giovanni) and the fresco from the Sassetti chapel painted around 1484/85 by Ghirlandaio (see fig.2 & 3). Lorenzo was then 29 and 35 years old and there is indeed little difference with the death mask.

It may also be interesting to look at an image of young Lorenzo (which, however, is not cited by either research teams). On the fresco by Benozzo Gozzoli in the Cappella dei Magi, Lorenzo is not only depicted as King Caspar on the white horse (idealized and therefore irrelevant), but also as a 10-year-old boy, together with his brother Giuliano (6 years) and their tutor (see fig.4) standing in the crowd.
On that portrait can already be seen Lorenzo’s depressed nose (which he had inherited from his mother Lucrezia), but there is no large lower jaw. This may have developed later together with the cross bite.

It is also known that Lorenzo during his last years had swelling on his hands, resulting in an unclear handwriting and his swollen lips and tongue caused him speaking problems. Due to his protruding lower jaw, his teeth became further apart and his eating and digestion were made more difficult. All these distortions could not have been caused by gout (uricemia) but by acromegaly according to Lippi's theory, or by a chronic arthritis, which was already mentioned by Dr. Gaetano Pieraccini in 1946. According to this eminent Medici expert, rheumatoid arthritis, accompanied by weak functioning of the heart and kidneys, was also Lorenzo's cause of death. For Donatella Lippi, acromegaly has led to the cessation of the normal functioning of all organs, finally resulting in death.
The disease is quite rare, almost never hereditary, but very painful. Nowadays, acromegaly can be combated by removing the pituitary tumor and tackling the disease at an early stage, but that was obviously not possible in Lorenzo's time. He himself was convinced that gout was the only cause of his misery and that visiting hot springs was the best solution.

Whether or not Lorenzo suffered and died from acromegaly remains a matter of debate. Sometimes acromegaly combines with gigantism (excessive growth as a child), but that was surely not the case with Lorenzo.
The Dutch physician Johannes Wier was the first to write about the disease in 1567 and the French neurologist Pierre Marie first used the term acromegaly in 1886. The well-known actor Richard Kiel ("Jaws" from the Bond films) suffered from this disease and died in 2014 at the age of 75.
Lorenzo il Magnifico died on April 8, 1492 in his Villa of Careggi at the age of 43 and because of all his pains and ailments (he was also nearsighted and did not have the smell through his depressed nose) he certainly did not have a pleasant and "magnificent" life as far as his state of health was concerned.

Literatuur:

Landon, W.                  Lorenzo de Medici’s Health in His Final Days.
                                    Wondrium Daily, mei 2022.
Lippi, D. e.a.                Acromegaly in Lorenzo the Magnificent father of the Renaissance
                                     In: Lancet, mei 2017.
Lippi, D.                      Illacrimate sepolture. Firenze, 2006.
Pieraccini, G.               La stirpe dei Medici di Cafaggiolo, vol.1. Firenze, 19862.
Gaeta, R.                     No acromegaly in Lorenzo the Magnificent. Arpi-Unipi, 2017.
Van Laerhoven, J.        Lorenzo en Giuliano, de magnifieke Medici-broers. Kermt, 2019.
zie art. Benozzo Gozzoli en de 3 Koningen uit de Cappella dei Magi.
zie art. Hoe zag Lorenzo il Magnifico er werkelijk uit?