Waren de Medici dan toch afstammelingen van een dokter?

Over de herkomst en de naam van de Medici is reeds ontzettend veel geschreven en gefantaseerd. In andere artikels werd er reeds op gewezen dat het verhaal van de priester-stamvader uit de Mugello achterhaald is en dat de bewering dat de Medici fruithandelaars waren vrij onwaarschijnlijk is.
Ook de theorie van prof. Bova dat zij afkomstig waren uit Capua en in feite afstammelingen geweest zijn van Meden (of Joden?) die geïmmigreerd waren vanuit het Midden-Oosten en onderlegd waren in geneeskundige praktijken (vandaar dat de naam de’ Medici dus zowel “van de Meden” als “van de geneesheren” kan betekenen) is misschien nogal ver gezocht . Een aantal van deze Medici zou dan naar Firenze gekomen zijn, na een oponthoud in de Mugello (?) om zich daar ca. 1200 met handel te gaan bezig houden. Hier kan eventueel de link met de mela medica (de geneeskrachtige sinaas/appel uit het Midden-Oosten) gelegd worden, maar wat is er dan geworden van de Medici die in Capua gebleven waren? Zij worden nergens nog vermeld.
Letterlijk betekent de naam de’ Medici (of dei Medici) “ van de geneesheren”. Aangezien het gebruik van een achternaam zeker geen algemeen verspreid gebruik was in de middeleeuwen (en men enkel met een voornaam en eventueel de naam van de vader werd aangeduid) wijst het verschijnen van de achternaam dei of de' Medici in het Firenze van de 13de eeuw er zeker op dat zij toen reeds een belangrijke plaats in de maatschappij hadden verworven. Naar alle waarschijnlijkheid zal de keuze van die naam (meestal verwijzend naar een plaats, een eigenschap of een activiteit) iets te maken gehad hebben met de heelkundige capaciteiten van één of ander lid van de Medici-familie. In de loop der tijden hebben de Medici steeds volgehouden dat hun stamvader een medicus was en om die theorie kracht bij te zetten werd achteraf ook de legende verspreid dat er ooit een voorvaderlijke geneesheer geleefd had in de Mugello, die Karel de Grote nog verzorgd en genezen had . De Medici hebben zelf weinig informatie gegeven over hun afstamming en Filigno, één van de weinige leden van de familie die iets over zijn voorouders geschreven heeft (in zijn Libro de Memorie uit 1374) is slechts enkele generaties in de tijd teruggekeerd.

In zijin Famiglie Celebri Italiane uit 1819 had Graaf Pompeo Litta priester Giambuono uit de Mugello als stamvader van de Medici-familie naar voor geschoven.
Bij gebrek aan een geneesheer als voorvader (er was geen lid van de familie in het Arte dei medici e speziali, het gilde van de dokters en apothekers ingeschreven) waren de genealogen in de voorbije eeuwen dan op zoek gegaan naar een mogelijke stamvader die toch iets met een medicus te maken had en zo is men terecht gekomen bij de (legendarische) Medico di Potrone , de zg. dokter uit de Mugello.
Jacob Wilhelm Imhoff noemt in zijn Genealogiæ viginti illustrium in Italia familiarum…. uit 1710. een zekere Medico di Potrone (of Petrone) de stamvader van de Medici. Van die Medico (1046-1102) zouden dan Bono (1069-1123), Bernardo (1099-1147) en Giambuono (1131-1192), respectievelijk zijn zoon, kleinzoon en achterkleinzoon afstammen. Vooral de gekunsteldheid van dit verhaal (met de exacte jaartallen?) doet vermoeden dat het verzonnen is.

I. Klassieke stamboom Medici (° geboren, * vermeld in, + gestorven in)

Medico di Potrone (1046-1102) ?
↓
Giambuono I (1131-92) priester ?
________________|________________
|                                                              |
Bonagiunta de’ Medici            Chiarissimo I di Giambuono
(1164-1226) *1215/1221 (1167-1210) *1201
_____|__________                                           |
|                            |                                      Lippo I
Galgano               Ugo          ______________|____
°ca.1390 *1240 |                                 |
Averardo I         Chiarissimo II
*1280 *1240/1253
| ________|_____
Averardo II    |       |
*1309 Lippo II     Giambuono II
+1290 °ca.1230

Als men evenwel zou kunnen aantonen dat de Medici daadwerkelijk van een “medicus” zouden afstammen, mogen alle verhaaltjes en verzinsels eindelijk opzij geschoven worden. Men mag daarbij niet uit het oog verliezen dat een “medicus” in die tijd echter een genezer, een kruidendokter of een pillendraaier kan geweest zijn.

Nikolai Wandruszka heeft in zijn “Die Medici im 13.Jahrhundert” (op basis van interessante documenten) zeer verdienstelijk werk geleverd. Een zoon of afstammeling van een medicus (geneesheer) werd del Medico of Medici (genitief) genoemd en later evolueerde dat tot de (i) Medici(s). Het vinden van die naam in documenten is dus van essentieel belang.
Het eerste lid van de familie dat met zekerheid de achternaam Medici of de’ Medici droeg, was Bonagiunta: in 1215 werd hij als raadsman van Firenze Bonagiunta Medici genoemd en in 1221 Bonagiunta de Medicis als getuige in een notariële akte. Het feit dat hij vermeld werd als Medici of de Medicis (in het Latijn ) wijst er op dat zijn vader, grootvader of misschien zelfs zijn overgrootvader een medicus geweest is.
Vervolgens was er Averardo, die in 1230 podestà (de stadhouder met rechterlijke macht uit Firenze) in Lucca geworden is en in een document Averardus Laurentii Lippi de Medicis de Florentia genoemd werd. Hij was dus de zoon van Laurentius (Lorenzo) en de kleinzoon van een man die Lippo (Filippo) heette en die misschien zelf dokter of alleszins de afstammeling van een dokter geweest is.
Laurentius (Lorenzo) moet geboren zijn ca. 1160/70 en zijn vader Lippo ca.1130/40. Dat Lippo (of zijn vader/grootvader) niet in de lijsten van het Arte dei medici e speziali voorkomt is vrij logisch aangezien het gilde pas in het begin van de 13de eeuw werd opgericht.
Net zoals Averardo di Lorenzo, die ca.1190 moet geboren zijn, ontbreken ook zijn vader Lorenzo en zijn grootvader Lippo in de “klassieke stamboom”.
Volgens de klassieke stamboom was Bonagiunta een broer van een Chiarissimo, die in 1201 betrokken was bij een verdrag met Siena, maar aangezien hij in een document Chiarissimo di Giambuono Gherardi genoemd werd en niet uitdrukkelijk vermeld werd met de familienaam de Medici(s), kan die broederschap niet bevestigd worden.
De Chiarissimo die wel uitdrukkelijk de’ Medici genoemd werd en die dus niet mag verward worden met de Chiarissimo uit 1201, werd samen met een onbekende broer (misschien ook een Bonagiunta ?) vermeld als crediteur van het klooster van Camaldoli (op de Oltrarno) in een oorkonde van 21 juli 1240. In 1253 was hij geridderd omwille van zijn aandeel in de strijd tegen de Gibellijnen. Hij was waarschijnlijk een zoon van Lorenzo di Lippo en dus misschien ook een broer van Averardo . .Uit zijn tak zijn Salvestro (gonfaloniere tijdens de opstand van de Ciompi) en Vieri di Cambio (de bankier) afkomstig. Uit de tak van Averardo zijn de Medici uit de zogenaamde tak van Cafaggiolo (met Cosimo il Vecchio, Piero il Gottoso en Lorenzo il Magnifico) voortgesproten.

Ten gevolge van deze bevindingen zou de klassieke stamboom met Giambuono als stamvader in de eerste generaties kunnen vervangen worden door de stamboom met de medicus als stamvader.

II. Aangepaste stamboom van de Medici

Algemeen wordt aangenomen dat de palle op het wapenschild van de Medici munten zijn, maar met het verschijnen van een dokter-stamvader zou de zogenaamde pillentheorie terug aan bod kunnen komen. Misschien was het grapje dat gemaakt werd aan het Franse Hof in de 16de eeuw toen men paus Leo X (Giovanni de’ Medici), naar het voorbeeld van zijn voorouders, de “dokter van Italië” noemde minder ver van de waarheid dan aanvankelijk gedacht werd. De bewering dat de palle op het Medici-schild pillen waren of kopjes om pillen in te bewaren dateert eveneens uit die tijd.

Pillen of munten ? (Santi Buglioni, Ospedale del Ceppo, Pistoia)

Ook het verhaal van J.E. Staley die beweerde dat de Chiarissimo di Guambuono (die vermeld wordt in 1201 in Firenze il Medico werd genoemd, sluit aan bij de pillentheorie. Op het uithangbord van zijn bottega (winkel) prijkten 7 gouden pillole di speziale (apothekerspillen). Hierbij rijst echter de vraag waarom die gouden pillen dan van kleur veranderden en rood werden, en waarom het er 7 waren. Volgens hetzelfde fantasierijk verhaal was Chiarissimo’s zoon Filippo (Lippo) de laatste apotheker-dokter en zou hij (met de winsten van zijn handeltje?) de eerste bankier geworden zijn.. Merkwaardig is wel het feit dat er in dit verhaal ook gesproken wordt van een dokter die de naam Lippo droeg (zeer waarschijnlijk een fictieve figuur), maar die chronologisch niet te vereenzelvigen is met de Lippo uit de 12de eeuw.

Aangezien een stamvader-dokter in verband kan gebracht worden met de geneeskrachtige mela medica, lijkt ook de sinaasappel-theorie misschien niet meer zo onwaarschijnlijk als eerst gedacht.

Verder is het zo dat het bestaan van een stamvader-geneesheer niet noodzakelijk betekent dat er op het wapenschild van de Medici geen muntstukken kunnen staan: dat heeft alles te maken met het tijdstip waarop dat wapenschild werd in gebruik genomen en dat zou pas in de 14de eeuw kunnen gebeurd zijn toen de Medici bankiers waren. Maar wat de genealogie van de familie betreft, kan de aanwezigheid van een dokter-stamvader toch voor een heel nieuwe kijk op de ontstaansgeschiedenis van de Medici zorgen.

Were the Medici descendants of a doctor after all?

Much has already been written and fantasized about the origins and the name of the Medici. In other articles I have already pointed out that the story of the priest-forefather from the Mugello can be put aside and that the theory about the Medici being fruit traders is very unlikely..
Likewise, the assertion (by prof. Bova) that they came from Capua and were in fact descendants of Medes (or Jews?) who had immigrated from the Middle East and were known for their medical knowledge (hence the name the' Medici can thus mean both "of the Medes" and "of the physicians") is rather far-fetched. Some of these Medici members would have come then to Florence around 1200, after a delay in the Mugello (?) to start a trade. Here one can eventually make the link with the mela medica (the medicinal apple from the Middle East), but what has become of the Medici in Capua? There is no trace of them.
Literally the name de ' Medici (or dei Medici) means “of the physicians". Since the use of a surname was not widely distributed in the Middle Ages (and one was only referred to by a first name and possibly the name of the father) the appearance of the surname dei or de’ Medici in 13th century Florence certainly indicates that they had already acquired an important place in society. The choice of that name (usually referring to a place, a property or an activity) will have had something to do with the medical abilities of some member of the Medici family. Over time, the Medici have always maintained that their ancestor was a medic, and in order to reinforce that theory, the legend was also spread afterwards that an ancestral physician (from the Mugello), had cared for and cured the emperor Charlemagne.Filigno de’ Medici is one of the few members of the family who has written something about his ancestors (in his famous Libro de Memorie from 1374) but he did not go as far back in time as his great-grandfather.

In his work Famiglie Celebri Italiane (1819) Count Pompeo Litta had brought forward priest Giambuono (from the Mugello) as ancestor of the Medici-family.
Because they could not find a registered ancestor in the Arte dei medici e speziali (the guild of doctors and pharmacists) the genealogists in the past centuries were searching for another (medical) link and thus they ended up with the findings of a (legendary) Medico di Potrone, the so-called doctor from the Mugello
In his Genealogiae viginti illustrium in Italia familiarum... (1710) Jacob Willem Imhoff introduced a certain Medico di Potrone (or Petrone) (1046-1102) as the ancestor of the Medici. The family would then further descent from his son Bono (1069-1123), his grandson Bernardo (1099-1147) and his great-grandson Giambuono (1131-92). The artificiality of the story (with the exact years) suggests that it is made up. (see classical genealogy)

But if one could prove that the Medici would actually descent from a real medico , many stories and speculations could finally be put aside. One should not forget that a “medic” may have been a healer, a herbalist or a pharmacist at that time.

On a basis of interesting documents, Nikolai Wandruszka has done a very good job with his "Die Medici im 13.Jahrhundert" .
A son or descendant of a physician was called del Medico or Medici (genitive) or de(i) Medici(s) afterwards. Finding this surname is therefore essential.
The first member of the family to carry that surname was Bonagiunta: in 1215 he was named Buonagiunta Medici as a city counselor and in 1221 Buonagiunta de Medicis as a witness in a notarial deed . The fact that he was called Medici or the Medicis (in Latin) indicates that his father, grandfather or perhaps even his great-grandfather was a medico..
The Averardo, who in 1230 became podestà in Lucca (governor with judiciary power) was documented as Averardus Laurentii Lippi de Medicis de Florentia. In other words he was the son of Laurentius (Lorenzo) and the grandson of a man named Lippo (Filippo) coming from Florence. This Lippo may have been a doctor himself or the descendant of a doctor.
Laurentius (Lorenzo) was born around 1160/70 and his father Lippo around 1130/40. The fact that Lippo (or his father/grandfather) does not appear in the lists of the Arte dei medici e speziali is very logical because the guild was only established in the beginning of the 13th century .
Lippo, Lorenzo and Averardo di Lorenzo (which must have been born around 1190), are not listed in the classical Medici family tree.
According to that “classical” family tree, Bonagiunta was the brother of a man called Chiarissimo, who was present at the signing of a treaty with Siena in 1201. But since he was mentioned in a document as Chiarissimo di Giambuono Gherardi and not explicitly mentioned as de Medici(s), that fraternity cannot be confirmed.
The Chiarissimo, which is explicitly called de ' Medici (and therefore should not be confused with the Chiarissimo of 1201) was together with an unknown brother (who was perhaps another Bonagiunta?) listed as creditor of the monastery of Camaldoli (on the Oltrarno) in a document dated July 21, 1240 . In 1253 he was knighted for his part in the struggle against the Gibellines.
He was probably a son of Lorenzo di Lippo and therefore perhaps also a brother of Averardo . From his branch Salvestro (gonfaloniere during the riot of the Ciompi) and Vieri di Cambio (the banker) were descendants. From the branch of Averardo, arose the so-called Medici branch of Cafaggiolo with Cosimo il Vecchio, Piero il Gottoso and Lorenzo il Magnifico.
As a result of these findings the “classical” family tree with Giambuono as forefather and Bonagiunta and Chiarissimo as his 2 sons could be replaced (in the first generations) by the family tree with a medico (Lippo or his father) as progenitor (see adapted genealogy).

It is generally assumed that the palle on the Medici's coat of arms are coins 9, but with the appearance of a physician as a forefather, the story that the palle were pills could surface again. Perhaps the joke made at the French Court in the 16th century when pope Leo X (Giovanni de' Medici), was called the "doctor of Italy" was less far from the truth than initially thought . The idea that the palle were pills or cups also dates from that time.
The story of J. E. Staley, who claimed that Chiarissimo di Guambuono (mentioned in 1201) was known in Florence as il Medico, is comparable . On the sign of his bottega (shop) one could see 7 golden pillole di speziale (pharmacy pills). But why these golden pills changed color and turned red and why there were 7 is not clear. According to that same (imaginative?) story, Chiarissimo's son Filippo (Lippo) was the last pharmacist-doctor and became the first banker of the family (with the profits of his business?). Very remarkable is the fact that Staley’s story also mentions a doctor who bore the name Lippo , but who is not identifiable with the Lippo from the 12th century and is therefore most likely a fictional figure.

Since a Medici doctor-ancestor can be related to the medicinal mela medica, the theory about the oranges is perhaps not that unlikely anymore…
Furthermore, the existence of a doctor-ancestor does not necessarily mean that there can be no coins on the Medici's coat of arms since that coat of arms was not introduced until the 14th century when the Medici were already bankers.
But as far as the genealogy of the Medici is concerned, the presence of a doctor-ancestor can nevertheless create a whole new perspective on the origins of the family.

JVL

Literatuur:

Borsook, E. Florence. Amsterdam, 1988.
Bova, G. Nuove ipotesi sull’ origine della famiglia de’Medici (Palazzo Vecchio juni 2002)
Grassellini, E. e.a. Profili Medicei. Firenze, 1982.
Staley, J.E. The Tragedies of the Medici. Londen, 2004.
Van Laerhoven, J. De opkomst van de Medici. Herk-de-Stad, 2012, 2021².
zie artikel: De Medici waren dan toch geen afstammelingen
van een priester uit de Mugello.
zie artikel: Waren de Medici fruithandelaars?
zie artikel: Staan er munten op het wapenschild van de Medici?
Wandruszka, N. Die Medici im 13.Jahrhundert (2016), medici_xiii_kombiniert.pdf