Wat is er werkelijk gebeurd met het gebeente van Dante?

Firenze’s grootste dichter Dante Alighieri, die verbannen was uit zijn vaderstad in 1302, bracht zijn laatste jaren door in Ravenna waar hij in 1321 (aan malaria?) ook gestorven is. Zijn begrafenisplechtigheid vond plaats in de kerk van San Piero Maggiore, de latere Basilica di San Francesco. Hij werd bijgezet in een oude Romeinse sarcofaag in het aanpalende klooster van de franciscanen. In 1366 had Bernardo Canaccio een epitaaf gemaakt voor de sarcofaag waar op te lezen stond dat “hier Dante, de banneling uit Firenze, begraven was”.
Dit feit wordt vermeld door Giovanni Boccaccio, die zelf 30 jaar later een verzoek ingediend had om de stoffelijke resten van zijn grote voorbeeld te laten overbrengen naar Firenze. Er volgden in de 15de eeuw nog enkele pogingen, o.a. van Gianozzo Manetti (een andere biograaf van Dante), maar telkens zonder resultaat. In 1483 liet Bernardo Bembo, de Venetiaans podestà in Ravenna, de sarcofaag verplaatsen naar een andere kant van het kloosterpand en een passend grafmonument maken door Piero en Tullio Lombardo waarvan elementen geïntegreerd werden in het latere mausoleum (zie fig.1).

Fig.1 Dante (reliëf van P. Lombardo, Ravenna)

Tijdens het bewind van Savonarola had de dichter Girolamo Benivieni bijzondere interesse voor het werk en de figuur van Dante Hij zag bovendien ook een verband tussen de voorspellingen van de boeteprediker en Dante’s visie over Hemel, Hel en Vagevuur in de Divina Commedia. In 1506 schreef hij zijn Canto in laude di Dante.
In 1515 vroeg Benivieni aan Lucrezia de’ Medici-Salviati om een brief omtrent de overbrenging van het lichaam van Alighieri door te sturen naar haar broer paus Leo X (zie art. Lucrezia Salviati, de mater familias van de Medici). De Accademia Medicea, waar onder meer Michelangelo van deel uitmaakte, zette deze eis kracht bij en in 1519 werd eindelijk de pauselijke toestemming gegeven. Maar toen de delegatie in Ravenna de sarcofaag opende vonden zij daar geen lichaam want de monniken hadden het stiekem weggehaald en ergens in een muur van het klooster verstopt. De Florentijnen keerden met lege handen terug en Dante bleef in Ravenna. In 1677 liet de prior van het klooster, Antonio Santi, de overblijfselen in een nieuwe kist leggen en er een document bijvoegen waarop vermeld stond dat het om het gebeente van Dante ging (Ossa Dantis). Een decennium later wilde kardinaal Domenico Corsi het grafmonument uit 1483 laten restaureren, maar toen de monniken bezwaren maakten zag hij zich verplicht het dag en nacht te laten bewaken zolang de werken duurden.
In 1778 gaf een andere kardinaal, Luigi Gonzaga, aan Camillo Morigia de opdracht om een nieuw mausoleum in neoklassieke stijl te bouwen dat zich naast de kerk van San Francesco bevindt (zie fig.2)

Fig.2 Het mausoleum van Dante in Ravenna

Met de komst van de Fransen in 1810 beslisten de monniken andermaal om het lichaam te verplaatsen en het naar een ondergrondse schuilplaats onder de Bracciaforte-kapel van de San Francesco te brengen. Aangezien er geen duidelijke aanwijzingen waren bijgehouden wist niemand op de duur nog waar het lichaam gebleven was en bleef het grafmonument leeg.
Ondertussen hoopte men in Firenze nog altijd dat Dante’s lichaam ooit nog wel eens ging overgebracht worden en mocht Stefano Ricci in 1830 in de basiliek van Santa Croce de neoklassieke cenotaaf voltooien waar Luigi de Cambrai reeds in 1802 aan begonnen was (zie fig.3).

Toen men dan in 1865, 600 jaar na de geboorte van Dante, in Ravenna voorbereidingen voor de festiviteiten aan het treffen was, werd in het klooster van de franciscanen bij toeval een kleine kist ontdekt waar, volgens de bijgevoegde tekst van Antonio Santi uit 1677 (zie hoger), het gebeente van de dichter in bewaard was. De resten werden onderzocht door prof. Giovanni Puglioli, die tot de vaststelling kwam dat Dante een kleine gestalte (1m55) en een grote schedel had, zoals Giovanni Boccaccio dat al omstreeks 1360 geschreven had (zie art. Giovanni Boccaccio en de neus en de baard van Dante).
Het skelet werd 2 dagen tentoongesteld in een kristallen sarcofaag en daarna opnieuw in een houten kist in het graf gelegd dat dus tussen 1810 en 1865 leeg was gebleven. De man die zich daar mee bezig gehouden had was de kunstenaar Enrico Pazzi, die in 1865 in Firenze het grote standbeeld van Dante gebeeldhouwd had dat nog steeds op de piazza Santa Croce staat vóór de basiliek (zie fig.4).

Fig.4 Dante Alighieri (E. Pazzi, piazza Santa Croce)

Volgens Antonio Giardullo, de directeur van de Centrale Bibiliotheek van Firenze had Pazzi uit de kist waarin de beenderen lagen enkele handvollen stof gehaald dat hij in 6 verschillende zakjes gestoken had. Het ging dus niet om Dante’s asse (zoals soms verkeerdelijk vermeld wordt want hij was niet gecremeerd) maar om stofresten waarvan Pazzi, als grote bewonderaar van Dante, dacht dat ze als een reliek konden beschouwd worden omdat ze met het gebeente in aanraking gekomen waren
Van die 6 zakjes zijn er 4 verloren gegaan en is er eentje opgedoken in 1987 in de Romeinse Senaat en eentje op 10 juli 1999 in de bibliotheek van Firenze, toen men reorganisatiewerken aan het uitvoeren was. Het zakje dat Pazzi in 1889 aan de bibliotheek van Firenze gegeven had was daar voor het laatst gezien in 1929 tijdens een congres van bibliothecarissen en daarna uit het oog verloren.
Onderzoek na de vondst in 1999 heeft uitgewezen dat er echter helemaal geen sprake was van overblijfselen van het skelet van Dante en dat de zakjes met het stof een hersenspinsel van Pazzi waren.

In Ravenna was er in 1921 een bronzen slinger en een lijstje met de restauraties aan het grafmonument toegevoegd. Uit vrees voor bombardementen of roof werd tijdens WO2 de kist met het gebeente van 25 maart 1944 tot 19 december 1945 verborgen onder een tumulus in de tuin van het klooster. Daarna werd de kist opnieuw bijgezet in het mausoleum dat in 2002 een opknapbeurt kreeg en nog steeds tot één van de toeristische topattracties van de stad (en Italië) behoort.

In 2016 werden er bewakingscamera’s aangebracht omdat het monument op een lijst voorkwam van mogelijke doelwitten van ISIS. Dante had zich namelijk niet erg lovend uitgelaten over de profeet Mohammed in zijn Divina Commedia. Hij had hem in de Hel geplaatst bij de schismatici in de 9de kloof van de 8ste kring der bedriegers in het gezelschap van Pontius Pilatus en de pausen Nicolaas II en Bonifatius VIII.

Omwille van de covid-19 epidemie hebben er in 2021 (de 700ste verjaardag van zijn dood) geen grootse festiviteiten plaats gevonden, maar dat doet geen afbreuk aan zijn indrukwekkende reputatie en nalatenschap. Het gedoe met de zakjes is echter definitief naar het rijk der fabelen verwezen en zelf zal Dante Alighieri nooit hebben kunnen vermoeden dat zijn gebeente na 7 eeuwen nog zoveel “stof” heeft kunnen doen opwaaien.

JVL

What really happened to Dante's bones ?

Florence's greatest poet Dante Alighieri, who had been exiled from his hometown in 1302, spent his last years in Ravenna where he died in 1321 (of malaria?). His funeral ceremony took place in the church of San Piero Maggiore, the later Basilica di San Francesco. He was interred in an ancient Roman sarcophagus in the adjacent Franciscan monastery. In 1366 Bernardo Canaccio had made an epitaph for the sarcophagus which stated that "here Dante, the exile from Florence, was buried".
This fact is mentioned by Giovanni Boccaccio, who had submitted a request to have the remains of his great example transferred to Florence 30 years later. A few more attempts followed in the 15th century, including the one by Gianozzo Manetti (another biographer of Dante), but each time without success.

In 1483 Bernardo Bembo, Venetian podestà in Ravenna, had the sarcophagus moved to another side of the monastery and a suitable funerary monument made by Piero and Tullio Lombardo, elements of which were integrated into the later mausoleum (see fig.1).

During the Florentine rule of Savonarola, the poet Girolamo Benivieni had a special interest in the work and figure of Dante. He saw a similarity between the frate’s predictions and Dante's views on Heaven, Hell and Purgatory in the Divina Commedia. In 1506 he wrote his Canto in Laude di Dante
In 1515 Benivieni asked Lucrezia de' Medici-Salviati to forward a letter concerning the transfer of the body of Alighieri to her brother Pope Leo X (see art. Lucrezia Salviati, the mater familias of the Medici).
The Accademia Medicea, which included Michelangelo, reinforced this demand and in 1519 papal permission was finally given. But when the delegation in Ravenna opened the sarcophagus, they found no body because the monks had secretly removed it and hidden it somewhere in a wall of the monastery. The Florentines returned empty-handed and Dante remained in Ravenna.

In 1677, the prior of the monastery, Antonio Santi, had the remains placed in a new coffin with a document stating that these were Dante's bones (Ossa Dantis). A decade later, Cardinal Domenico Corsi wanted to have the 1483 funerary monument restored, but when the monks made objections, he was obliged to have it guarded day and night for as long as the renovation lasted.
In 1778, another cardinal, Luigi Gonzaga, commissioned Camillo Morigia to build a new neoclassical mausoleum located next to the church of San Francesco (see fig.2).

With the arrival of the French in 1810, the monks once again decided to move the body and take it to an underground shelter beneath the Bracciaforte chapel of the San Francesco. Since no clear indications had been kept, no one really knew afterwards where the body had gone and the grave monument remained empty.
Meanwhile, in Florence there was still hope that Dante's body would come back one day and Stefano Ricci could complete the neoclassical cenotaph in 1830 in the basilica of Santa Croce that Luigi de Cambrai had already begun in 1802 (see fig.3).

Fig.3 Monument Dante (S. Ricci, Santa Croce).

When preparations for the festivities were being made in Ravenna in 1865, 600 years after Dante's birth, a rather small casket was discovered by chance in the Franciscan monastery in which, according to the attached text by Antonio Santi from 1677 (see above), the poet's bones had been preserved. The remains were examined by Prof. Giovanni Puglioli, who concluded that Dante had a small stature (1m55) and a large skull, as Giovanni Boccaccio had already written around 1360 (see art. Giovanni Boccaccio and Dante's nose and beard).
The skeleton was exhibited for 2 days in a crystal sarcophagus and then placed again in a wooden coffin in the tomb that had remained empty between 1810 and 1865. The man who had dealt with all this was the artist Enrico Pazzi, the sculptor of the large statue of Dante that still stands in piazza Santa Croce in front of the basilica (see fig. 4).

According to Antonio Giardullo, the director of the Central Library of Florence, Pazzi had taken from the coffin in which the bones were located some handfuls of dust that he had put in 6 different small bags. It had nothing to do with Dante's ashes (as is sometimes incorrectly mentioned because he was not cremated) but it was about dust residues that Pazzi, as a great admirer of Dante, thought could be considered a relic because they had come into contact with the bones.
Of those 6 sacks, 4 were lost and one surfaced in 1987 in the Roman Senate and one on July 10, 1999 in the library of Florence, when reorganization work was being carried out. The sack that Pazzi had given to the library of Florence in 1889 had last been seen there in 1929 at a congress of librarians and then lost sight of. Research after the discovery in 1999 has shown that there were no remains of Dante's skeleton at all and that the bags containing simple dust were a figment of Pazzi's imagination.

In Ravenna in 1921 a bronze garland and a list of restorations were added to the funerary monument. Fearing bombing or robbery during the 2nd World War the coffin with the bones was hidden under a tumulus in the garden of the monastery from March 25, 1944 to December 19, 1945. Afterwards, the coffin was re-interred in the mausoleum that was renovated in 2002 and is still one of the top tourist attractions of the city (and Italy).

In 2016, surveillance cameras were installed because the monument appeared on a list of possible targets of ISIS. Dante had not spoken highly of the Prophet Muhammad in his Divina Commedia. He had placed him in Hell among the schismatics in the 9th gorge of the 8th circle of impostors in the company of Pontius Pilate and the popes Nicholas II and Boniface VIII.

Due to the covid-19 epidemic, no grand festivities took place in 2021 (the 700th. anniversary of his death), but that does not detract from his impressive reputation and legacy. However, the story with the dustbags has been definitively referred to the realm of fiction and Dante Alighieri himself will never have been able to suspect that his bones could still stir up so much "dust" after 7 centuries.

Literatuur:

Donati, S.                   Dante’s Tomb. In; Italy Magazine, okt. 2017.
Letz, M.                      Florence, Ravenna and Dante’s Bones (The Curious Rambler, maart 2021).
Pirro, D.                      The Battle of the Bones. In: The Florentine, april 2017.
Idem                           The Dante statue. In: The Florentine, januari 2011.
Raffa, G.                     Dante’s Bones: How a poet invented Italy. Londen, 2020.
Idem                            On the City of Florence’s struggle to get back Dante’s body
                                    (Literary Hub, mei 2020).
Van Laerhoven, J.        Florentijnse Wandelingen, dl.I. Kermt, 2020³.
                                    zie art. Giovanni Boccaccio en de neus en de baard van Dante.
zie art. Lucrezia Salviati, de mater familias van de Medici.