Afbeeldingen van Fioretta Gorini : de moeder van de paus
Afbeeldingen van Fioretta Gorini,
de moeder van de paus
Op 26 mei 1478 werd in Firenze, in een huis van de Borgo Pinti, een jongetje geboren dat de naam Giulio kreeg en dat 45 jaar later tot paus Clemens VII gekroond werd. Hij was het zoontje van Giuliano de’ Medici (de broer van Lorenzo il Magnifico) en zijn minnares Fioretta Gorini. Zij was de tussen 1457 en 1460 geboren dochter van Antonio Gorini, een harnasmaker, en waarschijnlijk was zij een courtisane. Nadat op 26 april 1476 Giuliano’s grote liefde Simonetta Vespucci gestorven was, is hij ongeveer 6 maanden later (?) een verhouding begonnen met Fioretta.
Giuliano werd op 26 april 1478 vermoord tijdens de Pazzi-aanslag en exact een maand later werd zijn zoontje geboren. Giulio (genoemd naar zijn vader) werd op 27 mei gedoopt in het bijzijn van zijn peetvader Antonio da Sangallo (de architect en vriend van Lorenzo) en kreeg de naam de’ Medici. Sangallo werd belast met de opvoeding van de jongen. Toen hij 7 jaar oud was werd hij opgenomen in het gezin van Lorenzo en samen opgevoed met zijn neefjes Piero, Giovanni en Giuliano. Net zoals voor Giovanni (kardinaal op zijn 16de en paus Leo X op zijn 38ste ) werd voor Giulio een kerkelijke carrière uitgestippeld: in 1513 werd hij kardinaal en in 1523 paus Clemens VII.
Wat er met Fioretta, die eigenlijk Antonia heette, gebeurd is na de geboorte van haar zoon is nog steeds niet duidelijk: volgens sommige bronnen is zij (kort) na de bevalling gestorven en andere bronnen vermelden dat zij in een klooster getreden is (karmelitessen?). Dat zij haar zoontje op die manier in de steek zou gelaten hebben is onbegrijpelijk, tenzij Lorenzo haar verplicht heeft het kind af te staan om er een Medici van te maken, want anders was de jongen als (de onbekende) Giulio Gorini door het leven gegaan. Fioretta’s familie is nooit bij de geboorte en de opvoeding betrokken geweest.
Fig.1
Toen Giulio in 1513 tot kardinaal werd verheven door Leo X heeft die, om zijn neef te legitimeren, laten registreren dat Giuliano en Fioretta in het geheim getrouwd waren. Getuige daarbij was de broer van Fioretta. Waarschijnlijk was dit een gekunstelde oplossing en zijn Giuliano en Fioretta nooit getrouwd geweest. Waarom werd er immers zo lang (tot in 1513) gewacht om van een huwelijk te spreken? Indien ze echt getrouwd waren geweest had Fioretta dat al in 1478 kunnen gemeld hebben en daardoor haar positie en die van haar zoontje kunnen versterken.
Van Fioretta zijn er geen officiële portretten bekend, maar van een aantal kunstwerken wordt gezegd dat het afbeeldingen van haar zouden zijn.
In de eerste plaats is er het schilderij van Botticelli (gedateerd tussen 1475 en 1485) uit het Palazzo Pitti dat de Vrouw met het bruine kleed genoemd wordt, maar ook bekend staat als La bella Simonetta (fig.1). Aangezien er geen gelijkenis is met andere afbeeldingen (waar meer zekerheid over het personage bestaat) kan men concluderen dat het niet Simonetta Vespucci is. De jonge vrouw is ook niet echt mooi te noemen [1] en het portretteren in profiel kan een middel zijn om dat te verbergen [2].
Ook een eventuele identificatie met Lucrezia Tornabuoni (de moeder van Lorenzo en Giuliano) en Alfonsina Orsini (de vrouw van Piero lo Sfortunato) is uitgesloten omwille van hun leeftijd. Lucrezia was al bijna 60 en Alfonsina was nog een kind.
De vrouw wordt afgebeeld in een gewoon kleed, zonder sierraden, zodat het waarschijnlijk ook niet Clarissa Orsini kan zijn, de echtgenote van Lorenzo il Magnifico. Indien het toch Fioretta is moet het portret ten vroegste dateren van 1477 want Giuliano heeft haar pas leren kennen na de dood van Simonetta in april 1476. Maar het bruine kleed en de afwezigheid van juwelen verwijzen wellicht naar Fioretta’s verdriet en rouw, zodat men het werk moet dateren na 26 april 1478. Misschien is het portret na de moord op Giuliano geschilderd als een soort van aandenken aan Fioretta.
Terwijl men het portret van de Vrouw met het bruine kleed niet met 100% zekerheid kan toeschrijven aan Botticelli, is dat wel het geval voor la Primavera of de Lente. Misschien zou Flora in dit werk een allegorie kunnen zijn voor Fioretta [3], wanneer Giuliano op het schilderij als Mercurius kan geïdentificeerd worden. Maar als de Lente ca. 1482 gemaakt is ter gelegenheid van het huwelijk van Lorenzo di Pierfrancesco de’ Medici (de neef van il Magnifico) met Semiramide d’ Appiano n zou een verwijzing naar haar hier weinig zin hebben (zie fig.2).
Fig.2
Fig.3
Van het prachtige marmeren borstbeeld dat Andrea del Verrocchio tussen 1475 en 1480 gemaakt heeft van La Dama col Mazzolino (de Vrouw met het boeket) uit het Bargello (fig.3), waarvan aanvankelijk gedacht werd dat het Lucrezia Donati was (de geliefde van Lorenzo il Magnifico) wordt nu ook gezegd dat het Fioretta Gorini zou kunnen zijn: de bloemen fioretta verwijzen naar haar naam [4].
Verrocchio was de leermeester van Leonardo da Vinci en van het schilderij dat deze laatste gemaakt heeft van Ginevra di Amerigo de’ Benci (de kleindochter van de manager van de Medici-bank) wordt ook gezegd dat het een portret is van Fioretta [5] (zie fig.4).
Het portret van Ginevra of Fioretta, dat dateert uit de periode 1474-78 wordt bewaard in de National Gallery of Art van Washington. Het onderste stuk van het werk is afgezaagd, zodat de armen en de handen niet meer zichtbaar zijn, maar men veronderstelt dat er een sterke overeenkomst was met het beeld van de Vrouw met het boeket. Er wordt zelfs beweerd dat niet Verrocchio, maar Leonardo het beeld zou gesculpteerd hebben. Dat zou dan zijn enige beeldhouwwerk geweest zijn.
Fig.4
Als men van mening is dat de geportretteerde Ginevra de’ Benci is, zou het schilderij gemaakt zijn ter gelegenheid van haar verloving met Luigi Niccolini in 1474, toen zij 16 jaar oud was. Maar deze jonge dame straalt bijzonder weinig enthousiasme uit voor een aanstaande bruid (zie fig.4). Haar bruine kleed verwijst (net zoals bij het portret van Botticelli) eerder naar het feit dat zij in de rouw (weduwe) is. Fioretta, was in de rouw (of weduwe) in 1478.
De jeneverstruik (ginepro) in de achtergrond verwijst volgens sommigen naar verdriet, volgens anderen naar kuisheid en trouw. De naam Ginevra zou echter (verkeerdelijk?) geassocieerd zijn met ginepro.
Op de achterkant van het paneel is een jeneverstruik afgebeeld die verstrengeld is met een laurier en een palmtak. Sommigen zien hierin een bewijs dat het wel degelijk Ginevra de’ Benci is die hier geportretteerd werd en dat zij de bewondering genoot van Lorenzo il Magnifico (laurier) en Bernardo Bembo, de Venetiaanse ambassadeur in Firenze wiens embleem een verstrengelde laurier en een palmtak was [6].
Fig.5
Merkwaardig is ook de bewering dat Leonardo in zijn Madonna Benois (uit de Hermitage) Fioretta en baby Giulio heeft afgebeeld (fig.5). Hij is begonnen met het schilderij in oktober 1478 en de Madonna ziet er zeer jong uit: volgens een bepaalde bron was Fioretta slechts 15 jaar oud toen zij moeder werd [7]. Dat zou echter betekenen dat zij misschien nog in leven was in oktober 1478.
In een recent artikel wordt gezegd dat ook de Monna Lisa van Leonardo een portret van Fioretta zou geweest zijn. In zijn dagboek vermeldde Antonio de Beatis in 1517 dat het geschilderd werd in opdracht van Giuliano il Magnifico de’ Medici. Deze Giuliano zou dan niet de zoon van Lorenzo geweest zijn, de hertog van Nemours, maar Lorenzo’s vermoorde broer en de dame zou dan niet Pacifica Brandano, de minnares van Nemours, geweest zijn, maar Fioretta Gorini. Rekening houdend met de nieuwe bevindingen van Pascal Cotte dat de huidige Monna Lisa een overschildering is van een vroegere versie (die dan Fioretta zou kunnen zijn) moet het werk niet in 1503 maar al in 1478 geschilderd zijn [8].
Fig.6
Op een portret van Giuliano (de broer van Lorenzo) dat van de hand is van Botticelli staat onderaan een tortelduif afgebeeld (fig.6) die symbool staat voor huwelijkstrouw (National Gallery of Art Washington). Als het paneel dateert van na 26 april 1476 zou het een hommage aan Simonetta Vespucci kunnen zijn, die toen overleden is, maar als het dateert van na 26 april 1478 kan het gemaakt zijn in opdracht van Fioretta voor haar vermoorde minnaar (of echtgenoot?) Giuliano en verwijst de duif naar Fioretta.
De lijst met verwijzingen naar Botticelli en Fioretta gaat verder want op zijn Aanbidding der Wijzen uit 1475-80 zou de Madonna niemand minder dan Fioretta zijn (Uffizi) en Sandro (die een goede vriend was van Giuliano) zou Fioretta en haar zoontje Giulio (ca.1480) ook afgebeeld hebben op een Madonna in Aanbidding (Washington). Haar aanwezigheid wordt ook gesuggereerd op la Calomnia (1495, Uffizi) en het Banket op het huwelijksfeest van Nastagio degli Onesti (1483, Prado).
Er is weinig geweten over Fioretta’s levensloop maar er zijn dus meer dan voldoende theorieën in verband met haar al of niet vermeende aanwezigheid op een aantal kunstwerken. Vooral een exacte datering van die kunstwerken zou al gedeeltelijk uitsluitsel kunnen brengen in verband met een eventuele identificatie van haar persoon.
De kans is echter niet gering dat al deze verwijzingen naar Fioretta wishful thinking zijn en dat de Medici haar omwille van haar bescheiden afkomst uit hun familiegeschiedenis verwijderd hielden, Het is pas in 1513 dat haar naam plots opnieuw ter sprake kwam toen haar zoon moest gelegitimeerd worden. Indien zij werkelijk zou aanvaard geweest zijn door de familie de’ Medici dan zou Giulio de eerste 7 jaren van zijn leven niet hebben moeten doorbrengen bij Antonio da Sangallo. Toen kardinaal Giulio de’ Medici in 1510/12 zelf vader werd van een bastaard (met name Alessandro) is hij niet vergeten te zorgen voor de legitimering van de jongen (door te laten optekenen dat hij de zoon van Lorenzo il Giovane, de hertog van Urbino was) en heeft hij de moeder, waarvan enkel geweten is dat zij een dienstmeid was en Simunetta heette, volledig in de vergetelheid doen belanden [9]. Noblesse oblige!
JVL
Pictures of Fioretta Gorini, the mother of the Pope.
On May 26, 1478 a little boy, called Giulio, was born in Florence, in a house of the Borgo Pinti. 45 years later he was crowned Pope Clement VII in Rome. He was the son of Giuliano de' Medici (the brother of Lorenzo il Magnifico) and his mistress Fioretta Gorini, the daughter of the harness maker Antonio Gorini, born between 1457 and 1460 and probably a courtesan. Giuliano's great love Simonetta Vespucci had died on April 26, 1476 and about 6 months later he began an affair with Fioretta.
Giuliano was killed in the Pazzi attack on April 26, 1478, and exactly one month later his son was born. Giulio (named after his father) was baptized on May 27 in the presence of his godfather Antonio da Sangallo (Lorenzo's architect and friend) and received the name de 'Medici. Sangallo was charged with raising the boy and when he was 7 years old Giulio was admitted to Lorenzo's family and educated together with his nephews Piero, Giovanni and Giuliano. Just as for Giovanni (cardinal at 16 and Pope Leo X at 38) Giulio was defined a ecclesiastical career: in 1513 he became cardinal and in 1523 Pope Clement VII.
What happened to Fioretta (or Antonia), after the birth of her son is still not clear: according to some sources she died (shortly after giving birth) and other sources mention that she entered a monastery (of the Carmelite order?). That she would have abandoned her son in this way is incomprehensible, unless Lorenzo obliged her to give up the child so that he could become a real Medici. Otherwise the boy would have gone through life as (the unimportant) Giulio Gorini. Fioretta's family has never been involved in his birth and education.
When Pope Leo X wanted to appoint Giulio as a cardinal in 1513, he had to legitimize his cousin and therefore he declared that Giuliano and Fioretta were secretly married. Witness was Fioretta's brother. This was clearly a forced solution and probably Giuliano and Fioretta have never been married. After all, why did it take so long (until 1513) to mention it? If they had really been married, Fioretta could have declared it in May 1478 and thereby strengthened her own and her son’s position.
There are no official portraits of Fioretta, but a number of works of art are said to be images of her. In first place there is the painting by Botticelli (dated between 1475 and 1485) from the Palazzo Pitti called the Woman with the Brown Dress, also known as La bella Simonetta (fig.1). Because there is no resemblance to other images (identified with certainty) one can conclude that it is not Simonetta Vespucci. The young woman is not a real beauty [1] and the fact that the portrait is made in profile can be a means to hide her imperfections [2].
A possible identification with Lucrezia Tornabuoni (the mother of Lorenzo and Giuliano) and Alfonsina Orsini (the wife of Piero lo Sfortunato) is also excluded because of their age. Lucrezia was almost 60 and Alfonsina was just a child.
Since the woman is depicted in a plain dress, without jewelry, it is also not likely that she is Clarissa Orsini, the wife of Lorenzo il Magnifico. But if she were Fioretta, the portrait would have to date back to 1477 at the earliest because Giuliano met her after Simonetta's death in April 1476. The brown dress and the absence of jewelry may be referring to her grief and mourning, so that one has to date the work after April 26, 1478. Perhaps the portrait was painted after Giuliano's murder as a kind of memento of Fioretta.
While the portrait of the Woman with the Brown Dress cannot be attributed with 100% certainty to Botticelli, that surely is the case for La Primavera or The Spring (Uffizi).
Perhaps in this work Flora could be an allegory for Fioretta [3], when Mercury has the features of Giuliano. But when the painting was made around 1482 on the occasion of the marriage of Lorenzo di Pierfrancesco de' Medici (the nephew of il Magnifico) with Semiramide d' Appiano, referring here to Fioretta would make no sense (see fig.2).
From the beautiful marble bust (Bargello) that Andrea del Verrocchio made between 1475 and 1480, La Dama col Mazzolino (the Woman with the Bouquet), which was initially thought to be Lucrezia Donati (Lorenzo's lover) it is now also said that it could be Fioretta Gorini: the flowers fioretta refer to her name [4] (fig.3).
Verrocchio was the teacher of Leonardo da Vinci and the painting that the latter made of Ginevra di Amerigo de' Benci (the granddaughter of the manager of the Medici bank) is also said to be a portrait of Fioretta [5]. The portrait of Ginevra or Fioretta, which dates back to the period 1474-78 is kept in the National Gallery of Art of Washington (fig.4).
The bottom part of the work was sawed off, so that the arms and hands are no longer visible, but it is assumed that there was a strong similarity to the image of the Woman with the Bouquet. It is even claimed that not Verrocchio, but Leonardo would have sculpted the image. That would have been his only sculpture.
If it is believed that the portrayed is Ginevra de' Benci, the painting would have been made on the occasion of her marriage to Luigi Niccolini in 1474, when she was 16 years old. But this young lady shows very little enthusiasm for a bride-to-be. Her brown dress refers (see also Botticelli's portrait) rather to the fact that she is in mourning and a widow. Fioretta was in mourning (or widowed) in 1478. Some say that the juniper (ginepro) in the background refers to grief and sorrow, others say that it refers to chastity and fidelity. The name Ginevra would be (wrongly?) associated with ginepro.
On the back of the panel one can see the image of a juniper entangled with a laurel and a palm branch. For some this could be the proof that it is indeed Ginevra de' Benci who was portrayed here and that she enjoyed the admiration of Lorenzo il Magnifico (laurel) and Bernardo Bembo, the Venetian ambassador in Florence whose emblem was an entangled laurel and a palm branch [6].
Very remarkable is the idea that Leonardo would have portrayed Fioretta and baby Giulio in his Madonna Benois (Hermitage). He started the painting in October 1478 and the Madonna looks very young: some source indicates that Fioretta was only 15 years old when she became a mother [7] (see fig.5). But this would suggest that she was perhaps still alive around that time.
According to a recent article, Leonardo's Monna Lisa could also have been a portrait of Fioretta. In his diary Antonio de Beatis wrote in 1517 that the painting of Monna Lisa was commissioned by Giuliano il Magnifico de' Medici. When this Giuliano was not the Duke of Nemours (the son of Lorenzo), but Lorenzo’s murdered brother then the lady would not have been Pacifica Brandano, Nemours' mistress, but Fioretta Gorini. Taking into account Pascal Cotte's new findings that the current Monna Lisa is an overpainting of an earlier version (which might then be Fioretta) the work must have been painted not in 1503 but already in 1478 [8].
On one of the portraits of Giuliano (Lorenzo's brother) painted by Botticelli (kept in Washington) appears at the bottom a turtle dove , symbolizing marital fidelity (see fig.6). If the panel was painted after April 26, 1476, it could be a tribute to Simonetta Vespucci, who died at that time, but if it was painted after April 26, 1478, it could have been commissioned by Fioretta for her murdered lover (or husband?) Giuliano. In that case the dove is referring to Fioretta.
The list of paintings referring to Botticelli and Fioretta continues: on his Adoration of the Magi (1475-80) the Madonna would be none other than Fioretta (Uffizi) and Sandro (who was a close friend of Giuliano) would also have depicted Fioretta and her son Giulio ca.1480 on a Madonna in Adoration (Washington). Her presence is also suggested in la Calomnia (1495, Uffizi) and the Banquet at the wedding of Nastagio degli Onesti (1483, Prado).
Little is known about Fioretta's life, but there are more than enough theories about her supposed presence on a number of works of art. An exact dating of these works could be very useful for a possible identification of her person. However, there is a great chance that all these references to Fioretta are wishful thinking and that the Medici withheld her from their family history because of her modest origins. It was not until 1513 that her name suddenly came up again when her son had to be legitimized. If she had really been accepted by the Medici family, Giulio would not have had to spend the first 7 years of his life with Antonio da Sangallo. When Cardinal Giulio de' Medici himself became the father of a bastard (Alessandro) in 1510/12, he did not forget to legitimize the boy (by stating that he was the son of Lorenzo il Giovane, the Duke of Urbino) and caused the mother, a servant called Simunetta, to disappear completely [9]. Noblesse obligel
[1] C. Hibbert. The rise and fall of the house of Medici, chap.XI. Londen, 1987.
[2] C. Montresor. Monografia d’ Arte. Botticelli. Rome, 2010, p. 42
[3] M. Simonetta. The Montefeltro Conspiracy. New York, 2008, p. 197.
[4] A. Paratico. Was Leonardo da Vinci the author of the marble bust “Lady with a bunch of flowers”? (2015) [www.gingkoedizioni.it/was-leonardo-da-vinci-the-author]......
[5] M. Vogt-Lüerssen. Fioretta Gorini and not Ginevra de’ Benci. [www.kleio.org/Medici Bilder-Galerie]
[6] C. Glori. La Storia di Ginevra Benci....... Academia 2010, [www.academia.edu]
[7] What ever happened to Fioretta Gorini ? https://Catchlight.blog/2019/10/17/whatever-happened-to-fioretta
[8] A. Paratico. A new Hypothesis on Leonardo’s Mona Lisa. Was she Fioretta Gorini? (2015) [www.gingkoedizioni.It/a-new-hypothesis-on-leonardos-mona-lisa]…..
[9] zie andere artikels / see other articles